3 min

De Nieuwe Kerk op de Dam was in 1886 het decor voor de Doleantie, Kuypers eigen kerkreformatie. In het voetspoor van Maarten Luther verliet hij, ‘van God besteld’, met zijn rechtgelovigen de Nederlandse Hervormde Kerk, maar niet zonder een poging de Nieuwe Kerk als het eigendom van zijn dolerende gemeente te claimen.

Abraham Kuyper, tekening van Jan Veth. Beeld: Stadsarchief Amsterdam

Vlijmscherp

Een jaar lang hielden studenten van Kuypers eigen Vrije Universiteit, in hoofdzaak een opleiding voor rechtzinnige predikanten, er bewapend met knuppels de wacht bij de consistoriekamer, waar de eigendomspapieren lagen. Tot de rechter Kuyper in het ongelijk stelde. Schande sprak de deftige burgerij van deze gereformeerde rebellie in het jaar van het palingoproer.

Stemming maakte Kuyper sinds 1872 met zijn eigen krant: De Standaard. Vanaf 1917, drie jaar voor zijn dood, huisde de krant in een pand aan de Nieuwezijds Voorburgwal. Bijna vijftig jaar schreef Kuyper voor het dagblad, als hoofdredacteur én columnist. Van dat genre, de column, was hij de Nederlandse aartsvader. 16.800 driestarren produceerde hij, puntige commentaren aangekondigd met drie sterretjes, de drie starren. Vlijmscherp was hij: noemde hij De Standaard ‘een paard dat hij bereed’, dan was de driestar zijn korte zweep.

Abraham Kuyper (29-10-1837 / 08-11-1920) Predikant: hoogleraar in de theologie, lid der Tweede Kamer, minister van Binnenlandse Zaken. Beeld: Stadsarchief Amsterdam

Leider, kruisvaarder en profeet

Een ander decor: het Paleis voor Volksvlijt, de plek wordt thans door De Nederlandsche Bank ontsierd. Kuyper liet zich er in 1897, vier jaar voor hij minister-president werd, vieren als leider, kruisvaarder en profeet. Hij wist zich oprichter van een krant, stichter van een universiteit, de Vrije Universiteit, nu aan de Boelelaan, toen aan de Keizersgracht (nr. 162), grondlegger van een kerkgenootschap, de Gereformeerde Kerken in Nederland, en oprichter van de eerste politieke partij van het land, de Antirevolutionaire Partij, die in 1973 opging in het CDA. De oprichting van de ARP was geen Amsterdamse aangelegenheid: dat gebeurde in 1879 in Utrecht.

Maar terug naar het Paleis voor Volksvlijt en het vijfentwintigjarig jubileum van De Standaard. Kuyper sprak:

‘Eerst was ik bang om met zoovele duizenden tezamen te komen. Ik had zoo dikwijls hooren fluisteren van Kuypervergodingen vroeg mij af: zou die booze geest hier in het Paleis voor Volksvlijt zijne verschijning maken? Maar toen ik uw programma ontvangen had, ontwaarde ik maar één toon: dank en eerbiedenis aan God. Daarom open ik de armen en roep u toe: werpt vrij al uw kransen en kronen herwaarts, mits gij mij maar toestaat, dat ik ze alle weer van mijn hoofd en borst afneem, om ze, zelf alle glans en glorie terugwijzend, eerbiedig neder te werpen aan den voet van den Troon van het Lam.’

Frederiksplein 56, het Paleis voor Volksvlijt. Beeld: Stadsarchief Amsterdam

Zijn eigen ‘Tachtigjarige Oorlog’

Amsterdam en Kuyper is natuurlijk ook zijn arbeid als predikant tussen 1870 en 1874, zijn aanhoudende oppositie in de Hervormde Kerkenraad, de spoorwegstakingen van 1903, en zijn rede in Plancius. Daar sprak Kuyper in 1884 voor een delegatie van stam- en geloofsverwante Zuid-Afrikaanse Boeren, die aan de Kaap tegen het Britse imperialisme streden. Kuyper, verwikkeld in zijn eigen ‘Tachtigjarige Oorlog’, de schoolstrijd van zijn gereformeerden, sprak er de onvergetelijke woorden: ‘Maakt men het hier ons Christenvolk ondraaglijk, dan gaat de kern van dat Christenvolk de zee over naar Transvaal!’

Auteur: Jeroen Koch

Jeroen Koch schreef een biografie over Abraham Kuyper. Deze is te verkrijgen bij Uitgeverij Boom, gebonden of als paperback.

Publicatiedatum: 17/06/2011