3 min

Dijken, dammen en sluizen

In de middeleeuwen bestaat het landschap rond Amsterdam uit zeer drassig veenland en een grote hoeveelheid meren. Door ontwatering van het veen, klimaatverandering, turfwinning en de zuidwesterstormen breidt het water zich meer en meer uit. Als bescherming tegen het stijgende water wordt een ingenieus stelsel van dammen, dijken en sluizen aangelegd. Om overstromingen van de Amstel te voorkomen werden in het begin van de dertiende eeuw de Amsteloevers bedijkt. Door een ingebouwde sluis kon het Amstelwater gecontroleerd worden afgevoerd en was Amsterdam tevens beschermd tegen het opstuwende water van het IJ. Door de aanleg van deze dammen en dijken ontstond er een haven en de dam in de Amstel ging als overslagplek en markt functioneren. De sluizen uit die tijd werden bij eb eventueel opengezet om het overtollige water af te voeren en bij vloed gesloten om het zoute IJwater tegen te houden.

Reconstructiekaart van Amsterdam in 1250. Beeld: Dienst Ruimtelijke Ordening.

Ophoging

Aan het begin van de zeventiende eeuw ontwierp stadstimmerman Hendrick Staets een ambitieus plan om de stad vier keer zo groot te maken om ruimte te bieden aan het groeiende bevolkingsaantal. In 1641 werd vanaf de Brouwersgracht in het westen begonnen met de aanleg van drie nieuwe grachten. Voor de verversing van het water werden tussengrachten gegraven. De grond die vrijkwam bij het graven van de grachten werd gebruikt om de bodem tussen de grachten op te hogen tot ongeveer 85 cm boven het Stads Peijl. Later werd er ook zand afkomstig vanuit de duinen en ´s-Graveland gebruikt om de stad op te hogen. Grote delen van Amsterdam binnen de ring A10 liggen dan ook boven N.A.P. Pas met de aanleg van de Afsluitdijk in 1932 vervalt deze waterkundige eis. De stadsuitbreidingen van na 1945 liggen dan ook vrijwel allemaal onder N.A.P.

De Huddesteen in de Eenhoornsluis in de Korte Prinsengracht ter hoogte van de Haarlemmerdijk. Beeld: dehollandsecirkel.nl

Stads Peijl en Normaal Amsterdams Peil (N.A.P.)

Het Stads Peijl werd vastgesteld op ‘negen voet 5 duym’ (= 2,67689 meter) beneden de Zeedijks Hooghte die was aangegeven door middel van een groef in een merksteen. In opdracht van burgemeester Hudde werden stenen aangebracht in verschillende Amsterdamse sluizen. Van deze stenen is alleen die in de Eenhoornsluis (Korte Prinsengracht ter hoogte van de Haarlemmerdijk) nog over. Deze steen, nu aangeduid met Huddesteen, en de sluis zijn in 2005 tot monument verklaard. Tussen 1875 en 1885 wordt het Stads Peijl uiteindelijk vervangen door het Normaal Amsterdams Peil (N.A.P). Als toeristische attractie is in het Stadhuis/Muziektheater een zichtbare bout op N.A.P. aangebracht.

Een bout geeft het N.A.P. aan in het Stadhuis/Muziektheater in Amsterdam. Beeld: Wikipedia.

De huidige waterhuishouding

Eeuwen van waterbeheersing en de constante uitbreiding van de stad hebben voor een ingenieus waterafvoersysteem gezorgd. Om de omringende polders van Amsterdam niet vol te laten lopen, moet het overtollige water worden afgevoerd. Het kwel- en regenwater in de polders wordt in sloten, singels en vaarten verzameld en naar de stadsboezem van Amsterdam gepompt. Bij een normaal waterpeil stroomt het water via de grachten en geopende sluizen naar het IJ. Door het Noordzeekanaal en de spuisluis bij IJmuiden wordt het water via vrij verval afgevoerd naar de Noordzee. Wanneer het water in het IJ en het Noordzeekanaal te hoog staat, worden de sluizen in de grachten gesloten en wordt al het water door het gemaal van Zeeburg naar het Buiten-IJ / Markermeer gepompt. Het Markermeer voert het water via het IJsselmeer af naar de Waddenzee.

De normale afwateringssituatie in Amsterdam. Beeld: Dienst Ruimtelijke Ordening.

Bronnen

Dienst Ruimtelijke Ordening.
Wikipedia: https://nl.wikipedia.org/wiki/Normaal_Amsterdams_Peil

Publicatiedatum: 27/06/2011