Alleen voor de ‘meergegoeden’?

De eerste serieuze poging tot oprichting van een HBS vond plaats in 1886 toen er een vergadering werd gehouden, waarin een dergelijke onderwijsinstelling werd omschreven “als eene levensbehoefte voor Hilversum & omstreken”.

De minister van Binnenlandse Zaken werd in een brief verzocht een Rijks-HBS met vijfjarige cursus te stichten. De brief werd ondertekend door acht notabelen, onder wie de heer J.C. Gülcher die in 1898 zou aantreden als burgemeester, de directeur van de Twentsche Bank en oprichter van het Pinetum, de heer B.W. Blijdenstein, de progressieve tapijtfabrikant L. Perk Vlaanderen en notaris Albertus Perk junior.

De minister reageerde met de mededeling dat er alleen een Rijks-HBS gesticht kon worden als de gemeente een gebouw of terrein beschikbaar stelde. In de raadsvergadering die in april 1886 plaatsvond, werd het verzoek hiertoe afgewezen. De meeste raadsleden waren van mening dat de gemeente geen kosten kon maken voor een vorm van onderwijs die slechts ten goede kwam aan de ‘meergegoeden’.

Hierna werden nog verschillende pogingen ondernomen. De rooms-katholieke raadsleden waren tegen. De bisschoppen hadden namelijk gewaarschuwd tegen de ‘goddeloze’ HBS, waar géén godsdienstonderwijs werd gegeven en die bovendien ook nog eens gemengde klassen had.

Gemeentelijke HBS

Op 30 november 1901 kreeg de raad een door 228 inwoners ondertekende adhesiebetuiging voor het verzoek van de Vereniging voor onderwijsdoeleinden om een eigen HBS. Twee dagen later volgde een tweede adhesiebetuiging, ondertekend door nog eens 109 middenstanders en winkeliers. Eind  januari 1902 kwam er bij het college van B&W ook nog een brief binnen van het provinciaal bestuur, waarin werd aangegeven dat de Amersfoortse HBS de stroom van Hilversumse leerlingen niet langer aankon en dat de Utrechtse HBS al een opnamestop voor Hilversummers had ingesteld.

Daarna werd op 18 maart 1902 voor de zoveelste keer een voorstel voor een HBS in de raad behandeld. Met 10 stemmen voor en 7 tegen werd de oprichting van een Gemeentelijke HBS ditmaal wél goedgekeurd. Echter op voorwaarde dat de voorstanders een belangrijke financiële bijdrage zouden leveren tijdens de eerste moeilijke jaren. Een van de voorstanders was de vader van de dichter Adriaan Roland Holst. Hij doneerde 25 gulden. Naar de dichter zou de school later worden genoemd. Er werd gekozen voor een Gemeentelijke HBS, omdat de gemeente in dat geval zelf de hoogte van het schoolgeld mocht bepalen. Het schoolgeld werd inkomensafhankelijk gemaakt en varieerde van 100 tot 300 gulden. De Rijks-HBS vroeg slechts 60 gulden per leerling.

Schietbaan

Omdat de belangrijkste ‘klantenkring’ voor de HBS aan de westkant van Hilversum te vinden was in de nieuwe villawijken, werd besloten de school daar te bouwen. De gemeente kreeg verschillende stukken grond ter overname aangeboden, maar de keus viel op de Schuttersheide. Dit was een terrein dat sinds 1876 als schietbaan in gebruik was bij de plaatselijke schutterij. Het terrein werd door de gemeente aangekocht voor slechts 1 gulden per vierkante meter.

Gemeentearchitect Piet Andriessen was verantwoordelijk voor het ontwerp dat door aannemer Richard Mouw werd gerealiseerd. De bouw en inrichting van het gebouw kostte de gemeente al met al 128.425,60 gulden en een halve cent.

Opening

Op 10 september 1903 werd het gebouw in aanwezigheid van 94 leerlingen en 7 toehoorders zonder feestelijkheden geopend. Burgemeester Gülcher had hiertoe besloten, omdat “nu een groot deel van de inwoners van Hilversum de stichting van de school met lede oogen zag, ja die als een ramp beschouwde”.

Na de Tweede Wereldoorlog kwam de grote instroom van leerlingen uit het vroegere Nederlands-Indië. Dit niet tot ieders vreugde want ‘die oudere jongens pikken al onze meisjes af’.

In de jaren zeventig liep het leerlingenaantal dramatisch terug. De oorzaken hiervan waren: de protestbeweging ‘Tot Nader Order Hoempa’ (een leerlingenbeweging die vele scholen beroerde, maar zich nergens zo krachtig manifesteerde als op de HBS), de opkomende drugsproblematiek (Het ‘Roland Hash College’), en een niet te sterk beleid van schoolleiding en gemeente.

Feniks herrijst uit de as

Toch bleef de HBS voortbestaan. Op 17 juni 1990 brak er brand uit. Rectrix Visser ’t Hooft liet de HBS desondanks als een moderne feniks verrijzen uit de as met de hulp van staatssecretaris Wallage. Tegenwoordig leidt de middelbare school, nu het Roland Holst College geheten, een bloeiend bestaan.

Auteur: Margriet van Seumeren (red.) m.m.v. Lotte Veneman

Bronnen

School: Honderd jaar School, Een eeuw GHBS, MMS, Scholengemeenschap voor MAVO, HAVO, VWO, A. Roland Holst College 1903-2003, Hilversum 2003.

Joop Branger, Ed van Mensch, Treesje Ruhe (red.), Onderwijs in Hilversum: van Dorpsschool tot Media Academie, Hilversum 2005.

Publicatiedatum: 07/07/2011