De Super Sabre straaljager

Op Soesterberg, de oudste vliegbasis van de Nederlandse luchtmacht, was van 1954 tot midden 1994 ook een Amerikaans squadron gestationeerd. Het was de tijd van de Koude Oorlog en in veel West-Europese landen waren Amerikaanse militairen in NAVO-verband gelegerd. In 1955 was de eenheid op Soesterberg met een supersonisch gevechtsvliegtuig uitgerust, de F-100 Super Sabre. Met dat nieuwe toestel waren vooral in de beginperiode tot 1954 veel ongelukken gebeurd maar het ontwerp was daarna aangepast.

Brokkenpiloot

Op donderdag 14 november 1957 rond 13:00 uur steeg de 25-jarige Rezk Moses Mohamed, een Amerikaan met Egyptische ouders, met zijn toestel van Soesterberg op voor een oefenvlucht. De piloot liet zich niet afschrikken door de twee crashes die hij de afgelopen maanden kort na elkaar had meegemaakt. In oktober 1956 moest Mohamed boven Noord-Brabant door motorpech uit zijn straaljager springen. Hij landde ongedeerd met zijn parachute bij Oosterhout en de machine dook in het Wilhelminakanaal. In januari 1957 werd hij boven Friesland door brandstofgebrek opnieuw gedwongen per schietstoel zijn vliegtuig te verlaten. Mohamed kwam behouden in een weiland in de buurt van Sneek terecht en het toestel stortte in het IJsselmeer.

Vuur en rook in de cabine

Kort na de start die donderdag kreeg Mohamed weer met motorproblemen te maken. Vuur en rook drongen plotseling de cabine binnen. Het zicht werd de piloot benomen en terugkeren naar de vliegbasis was al snel niet meer mogelijk. Boven Hilversum besloot Mohamed, nadat hij de Super Sabre op een koers naar het IJsselmeer had gezet, voor de derde maal de schietstoel in werking te stellen. Even later landde hij aan zijn parachute op het dak van rusthuis ‘Villa Carla’ aan de Boslaan. De schietstoel kwam terecht op een woonhuis in de Coehoornstraat en sloeg daar een gat in het dak van de keuken. Mohamed belde eerst zijn Nederlandse vrouw om haar op de hoogte te stellen en daarna de vliegbasis. Zijn zorgen betroffen vooral de schietstoel en waar die terechtgekomen was, hij was ervan overtuigd dat de straaljager ook deze keer zonder verder onheil aan te richten in het water zou plonzen. Het spooktoestel raakte echter in een steile duikvlucht.

De Kolonel Palmkazerne getroffen

In de Kolonel Palmkazerne aan de Amersfoortsestraatweg te Bussum, ongeveer vier kilometer naar het noordoosten, was in deze tijd een afdeling Luchtdoelartillerie gelegerd. Zojuist had een wisseling van de wacht plaatsgevonden en de vier afgeloste soldaten, J. Daalhuizen, J. van Doesburg, P. Voshol en J. de Bruin liepen tussen de manschapsgebouwen 2 en 3 door, waarschijnlijk op weg naar de kantine. Om 13:08 uur boorde zich totaal onverwacht de onbemande straaljager tussen beide gebouwen in de grond bij de linkerhoek van gebouw 3. De vier jonge mannen waren op slag dood. In een kamer in het getroffen gebouw 3 boven het inslagpunt waren drie wachtmeesters bezig met het voorbereiden van een wapenles die na het middagappèl zou worden gegeven. Door de klap stortte de betonvloer van de ruimte in en de wachtmeesters Van Helde en Ekhart gleden naar beneden in de ontstane krater. Ze liepen even later als levende fakkels op het appèlterrein, tot toegesnelde soldaten de vlammen wisten te doven. Beiden waren zwaargewond en Van Helde overleed enkele maanden later. Wachtmeester Eenkhoorn werd geraakt door een stuk van het vliegtuig en sloeg achterover op een bed waar hij verbrandde. Verderop vielen nog veertien gewonden door rondvliegende brokstukken. Doordat de brandstoftanks van het vliegtuig bijna helemaal vol kerosine waren ontstond een enorme vuurbal die de twee gebouwen onmiddellijk in brand zette.

Ooggetuigen

De getroffen manschapsgebouwen maakten deel uit van een groep van zes paviljoens aan weerszijden van een appèl- en exercitieterrein. Gebouw 2 werd bij de ramp grotendeels vernield, van gebouw 3 een deel. Vrijwel alle ruiten op het kazerneterrein sneuvelden. Ooggetuige Frits van den Broek vertelde vele jaren later: “Ik vergeet nooit meer de enorme paniek vlak nadat het vliegtuig (dat we niet hebben horen aankomen) zich op het terrein van de Palmkazerne de grond in boorde. Het was net in die tijd dat er grote politieke spanningen waren, onder andere de Russische inval in Hongarije en de Suezcrisis. Wij dachten, en dat werd ook door de sergeant geroepen, dat er een bom op onze kazerne was gegooid. Alles stond in brand, tot de bomen aan toe. Ik weet nog dat ik verstijfd aan de tafel ben blijven zitten terwijl andere soldaten onder hun bed doken.” Ooggetuige Henny Ditzel verklaarde: “Het was verschrikkelijk, maar wonder boven wonder viel het aantal doden eigenlijk nog mee. De straaljager was vlak over de officiersmess gevlogen waar tientallen mensen verbleven. Hij was schuin tegen twee gebouwen aangevlogen, een kwartier later hadden daar zo’n dertig man op appèl gestaan. Was het dus een kwartiertje later gebeurd dan hadden veel meer mensen, waaronder ik, het niet kunnen navertellen.”

Vrachtwagen geraakt

De vuurzee deed de munitie aan boord van het vliegtuig ontploffen en nog meer brokstukken vlogen weg. Een deel ervan kwam zelfs op de naast de kazerne gelegen rijksweg terecht, waar automobilisten en voorbijgangers haastig dekking zochten in de berm. Sommigen dachten dat een juist gearriveerde vrachtauto met munitie was ontploft. De heer Majoor uit Bussum vertelde in 2007: “Mijn vader was als vrachtwagenchauffeur werkzaam bij de firma W. de Boer uit Huizen. Hij reed over het kazerneterrein. Op dat moment sloeg op minder dan vijf meter naast hem de straaljager in. Hij is volkomen versuft uit zijn wagen gekomen, zijn haren waren verzengd, maar in feite mankeerde hij niets! Op de foto is goed te zien dat zijn vrachtwagen een enorme klap heeft gehad en op de rand van de inslagkrater staat. Ik was toen negen jaar oud en weet nog dat mijn vader thuis kwam en alleen maar stamelde ‘jullie willen niet geloven wat mij vandaag overkomen is’. En inderdaad, als je de foto bekijkt en de schade ziet is het ongelofelijk dat mijn vader er heelhuids afgekomen is, hij heeft die dag een bijzondere beschermengel op zijn schouder gehad.”

Schoonzoon

Door de brandende gebouwen dreven er al gauw dikke rookwolken boven Bussum. Gelukkig waren de brandweer en andere hulpverleners snel ter plekke en na twee uur kon het sein ‘brand meester’ worden gegeven. Een wonderlijk toeval wilde dat een van de eerste helpers een burgerbeambte was die juist de kazerne bezocht. Hij wist dat zijn Amerikaanse schoonzoon op deze dag een oefenvlucht zou maken en belde geschrokken zijn dochter. Die had net een telefoontje van haar man gekregen en zij kon haar vader vertellen dat het inderdaad de Super Sabre van Mohamed was geweest en dat hij de crash had overleefd.

Oorlogsheld

Een paar dagen daarna kwam de aanstichter van het onheil de ravage zwijgend in ogenschouw nemen. Later kon een onderzoekscommissie onder leiding van een Amerikaanse brigadegeneraal de oorzaak van de crash niet vaststellen. Bij dat onderzoek werden natuurlijk ook de twee eerdere ongevallen betrokken. Men kwam tot de conclusie dat de piloot geen schuld te verwijten viel en dat er sprake was van domme pech. Mohamed liet zich door zijn ongelukkige carrière in Nederland nog steeds niet uit het veld slaan. Hij was naderhand als straaljagerpiloot in Vietnam actief, vloog meer dan honderd missies en groeide uit tot vele malen gedecoreerde oorlogsheld. Vanuit Nederland hebben betrokkenen bij de ramp op de vijftigste verjaardag ervan geprobeerd contact met hem te leggen maar hij reageerde niet. Mohamed overleed in 2010 in Las Vegas.

Paranormale proef

In 2007 was er in de Gooi en Vechtstreek veel aandacht voor de ramp van een halve eeuw eerder die een beetje in de vergetelheid was geraakt. Dat leidde er weer toe dat het RTL-televisieprogramma ‘Het Zesde Zintuig’ in 2008 een aflevering aan de crash wijdde. Daarbij probeerden vier paranormaal begaafde personen op de plek van het gebeuren van 1957 in aanwezigheid van ooggetuige Henny Ditzel en de zuster van een van de omgekomen militairen ‘iets terug te halen’ van de overleden slachtoffers. Maar dat experiment voor het oog van de camera leverde geen nieuwe gezichtspunten op.

Einde kazernetijdperk

De kazernegebouwen met hun kenmerkende bouwstijl van de jaren dertig waren tijdens de Tweede Wereldoorlog al eens zwaar beschadigd geraakt door een Engels bombardement. Dat werd uitgevoerd omdat vanaf herfst 1940 Duitse militairen in de kazerne waren gelegerd; de Nederlandse soldaten waren na de meidagen naar huis vertrokken. In 1949 werd de herbouw voltooid. Ook na de ramp van 1957 werd de schade snel hersteld. Het einde van de Koude Oorlog en het uiteenvallen van het Oostblok eind jaren tachtig hadden tot gevolg dat de sterkte van het Nederlandse leger werd verminderd en de legeronderdelen werden gereorganiseerd. De logistieke opleidingen, die sinds eind jaren negentig in de Kolonel Palmkazerne waren gevestigd, verhuisden in 2005 naar Soesterberg. Daarna was er geen behoefte meer aan de kazerne in Bussum en de laatste soldaten verlieten haar in februari 2006. Terrein en gebouwen werden door Defensie overgedragen aan de Dienst der Domeinen.

Plannen blijven in de kast

In 2016 is het complex van de Kolonel Palmkazerne, die genoemd is naar een zeventiende-eeuwse ijzervreter van het Staatse leger en waartoe ook een voormalig asielzoekerscentrum en een regionaal brandweeroefenterrein behoren, eigendom van de provincie. Die breekt zich met de gemeenten Bussum (nu Gooise Meren), Hilversum en Laren en het Goois Natuurreservaat al jaren het hoofd over een duurzame herbestemming van het geheel, dat tot het plangebied Crailo behoort en voor een deel grenst aan natuurgebied. De telkens aangepaste plannen voorzien meestal in woningen, kleine bedrijvigheid, kantoren en natuur, maar projectontwikkelaars blijken huiverig omdat de financiering moeilijk is. De tijd zit misschien ook niet mee en zo ligt de ontwikkeling van Crailo al heel lang stil. Een bestemmingsplan is eind 2016 in de maak en wordt wellicht rond de zomer van 2017 vastgesteld. Het is in elk geval te hopen dat het karakteristieke ensemble van de zes manschapsgebouwen met hun strenge architectuur en bewogen geschiedenis gespaard en herbestemd kan worden. Verder herinnert niets op het voormalige kazerneterrein meer aan de ramp van bijna zestig jaar geleden, er is zelfs geen kleine gedenkplaat te vinden. Het complex is voor de buitenwereld ontoegankelijk met bordjes van een beveiligingsbedrijf en ‘Heras Hekwerk’ als enige aanduidingen op de metershoge en potdichte toegangspoort. Het is een storingsvrij maar tijdelijk domein van enkele antikraakwachten en startende bedrijfjes. De vliegbasis Soesterberg is in november 2008 opgeheven nadat de Amerikanen er al midden 1994 vanwege de verbeterde verhoudingen tussen Oost en West waren vertrokken.

Auteur: Henk Bouma

Bronnen

• Dit verhaal is in belangrijke mate gebaseerd op de webpagina van Koos Ruijzendaal: ‘Een vliegramp in Bussum’, http://members.chello.nl/j.ruijzendaal/crash.htm
• Chris Leenders, ‘De Kolonel Palmkazerne 1939-2005’, in: Bussums Historisch Tijdschrift, jaargang 22, nr. 1 (juli 2006), pp. 17-20.
• Chris Leenders, ‘Van legerplaats tot groen woon- en werkgebied? Het beoogde hergebruik van de Kolonel Palmkazerne’, in: Bussums Historisch Tijdschrift, jaargang 28, nr. 1 (mei 2012), pp. 16-22.
• Jaap van Welsen, ‘De macht onder dak: politiebureaus en kazernes in Bussum’, in: Bussums Historisch Tijdschrift, jaargang 29, nr. 2 (augustus 2013), pp. 26-33.
• Mededeling van Luud Wierenga (Historische Kring Bussum).

Publicatiedatum: 09/11/2016