3 min

Organische vondsten

In het nieuws worden vaak mooie archeologische objecten getoond. Maar niet alle objecten komen zo mooi uit de grond. Hoe goed archeologie bewaard is gebleven, is afhankelijk van de bodem waarin het gevonden wordt. In zandbodems blijft aardewerk goed bewaard. De plattegrond van een boerderij zie je door kleurverschillen in het zand; dat zijn de afdrukken van bijvoorbeeld houten palen. De beste omstandigheden voor organisch materiaal zijn een natte bodem afgesloten van zuurstof. Dan blijft bijvoorbeeld ook textiel bewaard. In de Noord-Hollandse klei heb je dan ook grote kans om organische materialen te vinden. Zo zijn er al leren schoenen, rieten manden en houten palen gevonden. Bijzonder is een heel oud stuk touw.

Romeinse forten bij Velsen

Bij opgravingen van twee Romeinse forten bij Velsen tussen 1964 en 1966 is een uniek stuk scheepstouw aangetroffen. Het is bijna 30 cm lang en ongeveer 3 cm dik. Het gaat om een kabeltouw gemaakt van hennep, plantaardig materiaal dat relatief snel vergaat en dus niet vaak wordt gevonden. Het is bewaard gebleven door de hogere grondwaterstand in dit gebied.

Het stuk scheepstouw. Inventarisnummer: 6026-05 (Huis van Hilde).

Castellum Flevum

Het touw is gevonden in het havenbekken van één van de Romeinse forten (castella) van Velsen. De bouw van het tweede fort begon rond 40 n.Chr. en het lag op nog geen 600 m van het eerste fort. Deze havenfortificaties heetten in de Romeinse tijd beide mogelijk Flevum. De twee forten lagen aan dezelfde bocht van de hoofdgeul van het Oer-IJ en zijn niet gelijktijdig in gebruik geweest.

Kampement

De sporen en vondsten wijzen op een militaire basis die minstens door één spitsgracht en een wal van hout en aarde verdedigbaar is geweest. De forten werden niet gebouwd van steen, maar bestonden uit een kampement van tenten. In het fort, dat ongeveer één ha groot was, konden 450 soldaten worden ondergebracht. In de forten waren legionarii (legioensoldaten) en auxiliarii (hulptroepen) gelegerd. Hoogstwaarschijnlijk heeft het tweede fort ook een haven gehad in de hoofdgeul van het Oer-IJ, waar galeien en andere schepen hebben aangemeerd en handel is gedreven.

Castellum Flevum. Via Huis van Hilde.

Scheepvaart en scheepsbouw

In het havenbekken heeft een opeenhoping van afval plaatsgevonden, het was de plek om afval te storten. Het stuk touw uit het havenbekken van het fort kan met de scheepvaart in verband worden gebracht. Henneptouw is erg sterk en wordt nu nog gebruikt om houten schepen waterdicht te maken. Hennep wordt tussen de houten delen van het schip geplaatst met pek of teer om de naden te dichten. Dit wordt ook wel breeuwen genoemd. Het kan echter ook voor de zeilen of het vastleggen van een schip of anker zijn gebruikt. Een andere mogelijkheid is dat het touw is ingezet om de lading van een schip vast te zetten of te verpakken.
De archeologische laag waarin het touw gevonden werd bestaat uit een mengsel van klei en zand, waarin nog meer vondsten zijn gedaan die wijzen op scheepvaart en scheepsbouw. Voorbeelden hiervan zijn duizenden houtschilfers van bewerkt hout, een houten katrol en een stuk pek.

Hoe bewaar je zo oud touw?

Om touw dat tijdens opgravingen wordt gevonden te bewaren wordt het nat opgeslagen, in een zak of bakje met water. Daarna wordt het, afhankelijk van de conditie, in het archeologische depot geheel of gedeeltelijk gereinigd met water. Touw dat uit bodems met zout water komt wordt met leidingwater gespoeld tot het zoutgehalte zo laag mogelijk is. Om touw goed te kunnen conserveren worden in sommige gevallen monsters genomen, zodat vastgesteld kan worden waar het precies van gemaakt is of voor chemische analyse. Als het touw helemaal ‘schoon’ is dient het water te worden vervangen met polyethyleenglycol. Deze vloeistof verdampt niet, waardoor het touw niet uit elkaar valt wanneer dit in een niet-luchtdicht afgesloten ruimte komt. Zo blijft het touw na conservering stabiel.

Romeins vrachtschip. Reconstructietekening. Bron: www.entoen.nu, Pieter van Greuningen.

Bronnen

Zie voor uitgebreide informatie over de opgravingen en de (rest van de) vondsten:

• Bosman, A.V.A.J., Het culturele vondstmateriaal van de vroeg-Romeinse versterking Velsen I, Amsterdam 1997.
• Morel, J.-M.A.W., De vroeg-Romeinse versterking te Velsen 1, Fort en Haven, Amsterdam 1988.
• De conserveringstechnieken zijn vastgesteld door de Stichting Infrastructuur Kwaliteitsborging Bodembeheer (SIKB), die praktijkgerichte kwaliteitsrichtlijnen maakt voor (water)bodembeheer en archeologie.

Publicatiedatum: 28/01/2014