“Het is 18 september 1573, vier uur in de middag,” klinkt een sonore stem uit één van de luidsprekers. “Duizenden Spaanse soldaten bestormen Alkmaar. Er wordt van man tot man gevochten op de muren van de stad; vrouwen en kinderen helpen mee.” Communicatiemedewerker Ilse Rus laat de verslaggever de zaal zien die is gewijd aan de zeven weken durende aanval in 1573, toen Spaanse soldaten van Philips II vergeefs probeerden Alkmaar in te nemen. Het Leidens Ontzet mag dan bekender zijn, maar mooi dat Alkmaar wél de eerste Nederlandse stad was die het machtige Spaanse leger wist te weerstaan. Elk jaar wordt dat op 8 oktober wordt herdacht met een lampionnenoptocht, een borrel voor alle Alkmaarders in de Grote Kerk, diverse optochten en een zuurkoolmaaltijd op het plein vóór het museum.

Aangezien er van het beleg weinig voorwerpen zijn overgebleven, speelt het ooggetuigenverslag van de toenmalige stadspensionaris Nanning van Foreest een belangrijke rol in de tentoonstelling. “De stadspensionaris maakte elke dag een rondje over de stadsmuur en beschrijft hoe dichtbij het Spaanse leger al is, waar de stadsmuur door kogels was verzwakt, hoeveel doden er waren en of er nog te eten was.”

Meegetrokken

Het is een spannend verhaal (“Je wordt er echt in meegetrokken”) en daarom is ‘Victorie! Het Beleg van Alkmaar in 1573’ zeer geschikt voor gezinnen, scholieren en mensen die het museum als onderdeel van een uitstapje bezoeken. “Je kunt de strijd van week tot week volgen, en af en toe zie je een musketkogel, of mag je de alarmklok luiden.”

Even verderop hangen telefoons die je op kunt pakken om te horen hoe een dame uit Alkmaar, een boer die even buiten de stad woont, een geus (opstandeling) of een Spaanse soldaat de schermutselingen hebben ervaren. Soldaat Juan vertelt bijvoorbeeld: “We zitten al maanden in dit kikkerland. Overal water, modder, slappe grond. Al maanden komt er niets meer binnen; geen kleding, geen eten, geen centen. Ik wil naar huis.” Geen wonder dus dat ze de strijd uiteindelijk opgaven.

We wandelen verder, langs schilderijen, waarop je het Spaanse leger ziet optrekken naar de stad. We bekijken een kanon uit die tijd, we zien harnassen (“de Spanjaarden waren kleine mannetjes en die harnassen waren behoorlijk zwaar”) en we kijken naar de schedel van een geus, die in 2010 bij een opgraving op de Paardenmarkt is gevonden. Je ziet het gat waar de musketkogel de schedel binnendrong en waar die het hoofd weer heeft verlaten. De boosdoener, een onooglijk stukje platgeslagen metaal, ligt er naast.

Gouden Eeuw

Nadat de Spanjaarden waren verdreven, maakte Alkmaar een bloeiperiode door en dat zien we terug in de zaal die aan de Gouden Eeuw van Alkmaar is gewijd. “Je hoeft niet perse naar het Rijksmuseum in Amsterdam af te reizen als je iets van de Gouden Eeuw wilt zien,” legt Ilse uit. “Daarvoor kun je ook in Alkmaar terecht, zonder dat je in de rij hoeft te staan.” En als straks op de bovenverdieping de nieuwe zaal met schilderijen van de Bergense School in gebruik wordt genomen, is het museum weer helemaal compleet.

De Gouden Eeuw -zaal is een soort schatkamer, die vooral de rijkdom van de zestiende en zeventiende eeuw laat zien. “Op de portretten die we tonen dragen mensen mooie kleren. Verder laten we glaswerk, zilveren drinkschalen en porselein zien. En het aardige is dat je die voorwerpen, zoals drinkbekers, weer terugziet op de schuttersstukken die hier hangen.”

Schuttersstukken

Het museum bezit bijvoorbeeld twee imposante schuttersstukken van Caesar van Everdingen, de grootste schilder die Alkmaar ooit heeft gekend. In september krijgt hij zijn eigen tentoonstelling. De schuttersstukken, waarvan één nog een authentieke houten lijst heeft die met twee leeuwtjes wordt bekroond, zijn al schoongemaakt, zodat ze er weer als nieuw uitzien. De kleurige kleding van de officieren en vaandeldragers op dit uit 1657 daterende schilderij van de Oude Schutterij spat bijna van het doek af.

Maar het museum heeft niet alleen schilderijen. In december 2014 kreeg het museum bijvoorbeeld een prachtige kast van zwart ebbenhout geschonken, versierd met uitbundige bloemmotieven. Dat is het werk van meestermeubelmaker Pierre Gole, die rond 1620 als Pieter Goolen werd geboren in Bergen, maar het grootste deel van zijn leven in Parijs woonde. Gole maakte honderden tafels en kabinetten voor de paleizen van Zonnekoning Lodewijk XIV. Die positie dankte hij waarschijnlijk aan zijn zwager, die architect van de koning was. Het kabinet dat momenteel in het Stedelijk Museum is te zien, is twee jaar geleden door een verzamelaarsechtpaar geschonken, zodat iedereen er nu van kan genieten. “Het is heel bijzonder dat zo’n kostbaar stuk nu deel uitmaakt van onze collectie.”

We eindigen onze rondgang bij één van de aardigste én nieuwste zalen van het museum: ‘Portret van Alkmaar.’ Hier wordt de geschiedenis van Almaar in een notendop verteld: van de kaas tot het voetbal (AZ) en van een uit suikergoed gemaakt model van passagiersschip Oranje (vervaardigd in opdracht van chocoladefabrikant Ringers) tot een jurk van de in Alkmaar geboren Karin Bloemen. En ja, de pasfotoautomaat, die bescheiden in de hoek staat, is écht. Je kunt er tegen de achtergrond van bijvoorbeeld de Alkmaarse kaasmarkt een foto laten maken, die vervolgens naar je toe wordt gemaild. Als dat geen reden is om terstond naar Alkmaar af te reizen…

Zie ook www.stedelijkmuseumalkmaar.nl

Auteur: Arnoud van Soest

Publicatiedatum: 20/04/2016