2 min

Hap! Zei Gijs en hij lustte nog meer

Holle Bolle Gijs laat zich voor het eerst zien in de negentiende eeuw, wanneer taal- en letterkundige Gerrit Jacob Boekenoogen en wetenschapper en liederenverzamelaar Johannes van Vloten (kinder)versjes en liedjes gaan verzamelen. In de liederenbank van het Meertens Instituut is Boekenoogen de grootste bron van eindeloos veel variaties, ook uit mondelinge overlevering ontsloten, op het rijm over de hongerige Gijs. De ene keer schrokt holle bolle Gijs een schip vol rapen en een kerk vol schapen naar binnen, de andere keer een leeuw en een beer of een schuit met schapen. In de eerste regel staat vaker ‘niet gehoord’ dan ‘wel gehoord’ en soms zijn de eerste regels volledig omgegooid:

“Heb je niet gehoord van dien holle bolle wagen,
Waar die bolle Gijs op zat?
Hij kon schrokken, Grootte brokken:
Een koe en een kalf,
Een heel paard en een half,
Een os en een stier,
En zeven tonnen bier,
Een leeuw en een beer;
Hap! zei Gijs en hij lustte nog meer.”

Aangezien het lied uit mondelinge overlevering voortkomt, is het waarschijnlijk nog veel ouder dan de verzameling van Boekenoogen. In de zeventiende eeuw komt de naam ‘Gijs’ zo nu en dan al voor in gezegden of spreekwoorden die veelal met spot en afkeuring verwijzen naar dwaasheid of dronkenschap. Het lied Holle Bolle Gijs klinkt misschien absurd, maar is geen kritiek op vraatzucht. Sterker nog, het neigt eerder naar een lofzang. Althans, zo lijkt het als je de verklaring van Jan ter Gouw in zijn ‘Volksvermaken’ leest.

Pentekening van het klassieke liedje ‘Holle Bolle Gijs’.

Veel eten als oud gebruik?

Het begrip Holle Bolle Gijs komt volgens Jan ter Gouw van een oud gebruik dat rond Pasen plaatsvond, het zogenaamde ‘veel-eten’. Het ging hier niet om simpelweg een iets te uitgebreid paasontbijt, maar om mensen, ook wel ‘obligaat-eters’, die met alle gemak zeker dertig eieren en krentenkoeken naar binnen schrokten na daarvoor te zijn uitgedaagd. De volgende dag kwamen ze weliswaar met flinke buikkrampen bij de apotheek langs, maar niet voordat ze werden geprezen, op een wagen werden gezet en onder luid gezang werden rondgevoerd. Er is geen bewijs te vinden dat triomftochten van veelvraten daadwerkelijk hebben plaatsgevonden.

Tegenwoordig zal zoiets in ieder geval niet zo snel meer gebeuren. Gezond en spaarzaam eten zijn in. Het liedje is wel gebleven, al is Holle Bolle Gijs slechts één van de vele namen in de traditie. Er bestaan ook plaatsen waar ‘Dikke Klaas’ of ‘Jan Hoek’ een koe, een kalf, een heel paard en een half, een os, een stier en zeven tonnen bier, een schip vol rapen en een kerk vol schapen gulzig oppeuzelen zonder de honger te stillen.

Bronnen

• Holle Bolle Gijs, Johannes van Vloten, http://www.dbnl.org/tekst/vlot002nede11_01/vlot002nede11_01_0001.php?q=Holle%20Bolle%20Gijs#hl1
• Jan ter Gouw ‘Volksvermaken’, http://www.dbnl.org/tekst/gouw002volk01_01/gouw002volk01_01_0023.php
• Meertens Instituut, het verhaal achter Holle Bolle Gijs, https://www.meertens.knaw.nl/cms/nl/cms/nl/nieuws-agenda/nieuwsbrief/vraag-van-de-maand/143544-vraag-van-maart-2011-ik-ben-op-zoek-naar-het-verhaal-achter-holle-bolle-gijs-kunt-u-mij-hieraan-helpen

Publicatiedatum: 20/04/2016