Stadswal bij Victoriepark in Alkmaar

In 1951 vond men bij het verlagen van de Wageweg ten behoeve van de aanleg van de Friesebrug een oude stadsmuur terug die de zuidkant van het gedenksteen geplaatst op de kopse kant van deze oude muur. Sinds dat jaar fungeert dit muurgedeelte, een rijksmonument, als een soort tuinmuur van het Victoriepark. In de jaren 2006 en 2008 werd, opnieuw naar aanleiding van wegwerkzaamheden, archeologisch onderzoek verricht naar de voormalige vestingwerken op deze plek.

2 min

De aanleiding hiertoe was de vondst, enkele meters ten zuiden van de bestaande ‘tuinmuur’ van een tweede muur. Laatstgenoemde muur bleek te behoren tot de vestingwerken uit de periode 1525-1550. Deze muur was ca. 1 meter dik en naar de stadszijde licht achterover hellend aangelegd. Vóór de muur werden sporen gevonden van een 15 tot 20 meter brede vestinggracht. Achter de muur vond men de resten van een aarden wal, die oorspronkelijk ca. 4 meter hoog en 10 meter breed was. De muur vertoonde op diverse plaatsen duidelijke sporen van de langdurige beschieting van de stadsmuur in 1573. Op 18 september, toen het Spaanse leger ter hoogte van de Friese Poort en de Rode Toren de stad bestormde, werden volgens ooggetuige Nanning van Foreest zo’n 2000 kanonskogels afgevuurd op de stad.

De stadswal aan de noordzijde van de stad op de kaart van Jacob van Deventer, ca. 1560. Beeld: Regionaal Archief Alkmaar.

Kanonskogels

Als gevolg van dit Spaanse bombardement bleken delen van de muur in 1573 te zijn ingestort. Bij de opgraving werden zes kanonskogels gevonden, die indertijd door het Spaanse leger zijn afgevuurd. De zwaarste kogel woog 19,4 kilo. Na het Beleg is de wal ter plaatse in de jaren 1580-1585 hersteld en aan de buitenzijde opnieuw voorzien van een walmuur. De nieuwe muur is iets ten noorden van de oorspronkelijke muur aangelegd; op die manier hoefde men de resten van de kapotgeschoten oude muur niet op te ruimen.

De na het Beleg nieuw aangelegde fortificatie aan de noordzijde van de stad op een kaart eind zestiende eeuw. Beeld: Regionaal Archief Alkmaar.

Verouderde vestingwerken

Nadat Alkmaar in 1572 de kant van de Opstand had gekozen, werd met man en macht begonnen aan het moderniseren van de vestingwerken. De bestaande fortificatie dateerde uit de jaren 1525-1550 en bestond uit bakstenen muren (aan de westkant van de stad) en met baksteen beklede aarden wallen. Op verschillende plaatsen waren halfronde torens gebouwd, waar geschut in geplaatst kon worden. Al snel was duidelijk dat deze bestaande vestingwerken niet bestand zouden zijn tegen het moderne geschut. Inmiddels waren vestingbouwers tot het inzicht gekomen dat er grote bastions nodig waren en flinke aarden wallen.

De blootgelegde walmuur bij het Victoriepark, 1951. Beeld: Regionaal Archief Alkmaar.

Modernisering en stadsuitbreiding

Vanaf mei 1573 werd in Alkmaar begonnen met het aanleggen van nieuwe vestingwerken volgens de moderne inzichten. Aan de zuidkant nam men de gelegenheid te baat om de stad ook een stuk te vergroten. In ongeveer drie maanden tijd legde men langs de zuid- en westzijde van de oude binnenstad nieuwe grachten aan en werden er vier flinke bastions aangelegd. Ten tijde van het Beleg waren deze vestingwerken aan de zuid- en westzijde ook gereed gekomen. Aan de noordkant moest nog worden begonnen, vandaar dat de Spaanse aanval zich in het bijzonder richtte op deze kant van de stad.