2 min

Veilig opgeborgen in honderden lades, mappen en dozen wordt de collectie bewaard in het Noord-Hollands Archief aan de Haarlemse Kleine Houtweg. Op de studiezaal zijn alle nummers op aanvraag voor iedereen te bekijken, want de unieke verzameling van de Atlas is openbaar. Wie daarvoor geen tijd of gelegenheid heeft kan ook virtueel op ontdekkingstocht. Vanaf januari 2011 is de volledige verzameling prenten, tekeningen, kaarten en foto’s online te doorzoeken. Een keus uit de topstukken is samen met een toelichting op de collectie te vinden op de eigen website van de Atlas.

Historieprenten. Beeld: Collectie Stichting Provinciale Atlas Noord-Holland.

Bescheiden begin

Provinciaal archivaris Scheltema zal niet hebben vermoed waar hij aan begon, toen hij in 1866 een serie van dertien kaarten van Jacob van Deventer uit ongeveer 1560 kocht, samen met een set kaarten van de vermaarde kaartenmaker Joannes Blaeu van rond 1650. Een aankoop waarmee niettemin al meteen één van de kwaliteiten van de collectie duidelijk werd: het zichtbaar maken van de landschappelijke en stedenbouwkundige ontwikkelingen in de provincie. Wie Jacob van Deventers plattegrond van Enkhuizen naast die van Blaeu legt, ziet in één oogopslag hoe de stad zich in een kleine eeuw uitbreidde met nieuwe havens en vestingwerken en uitgroeide tot belangrijke Zuiderzeehaven.

Topografisch-historische atlas

Van een kaartenverzameling veranderde de collectie ruim twintig jaar later in een echte topografisch-historische atlas, toen Scheltema’s opvolger C.J. Gonnet bij boekhandelaar Schuytemaker in Purmerend een belangrijke collectie topografische prenten en tekeningen van Noord-Holland kocht. De benaming topografisch-historische atlas stamt uit het eind van de 17e en het begin van de 18e eeuw, toen verzamelaars collecties beeldmateriaal gingen aanleggen over de geschiedenis en/of de topografie van een specifiek gebied. Deze collectioneurs bewaarden hun kostbare bladen in fraaie mappen of speciaal gemaakte kasten. Ze lieten hun verzameling graag aan hun gasten zien, die zo een denkbeeldig reisje konden maken langs de steden en dorpen, kastelen en buitenplaatsen van de provincie.

Levende collectie

Gonnets aankoop – hij betaalde 2500 gulden inclusief de kast – kreeg met één tegenstem de goedkeuring van Provinciale Staten. Sindsdien heeft de provincie Noord-Holland gewerkt aan de uitbreiding van de verzameling. Uniek is dat de provincie dit kostbare bezit steeds als één geheel in stand heeft gehouden en niet gedeeltelijk over provinciale musea en archieven heeft verspreid. Nog regelmatig komen er door koop of schenking nieuwe stukken bij. Sinds 1923 wordt de verzameling beheerd door het Noord-Hollands Archief.

Kern van de Provinciale Atlas

Prenten en tekeningen vormen samen met de collectie historische kaarten en plattegronden nog altijd de kern van de Provinciale Atlas. Naast deze zogeheten ‘kerncollecties’, omvat de verzameling historieprenten, portretten, kaartboeken, prentbriefkaarten en technische tekeningen: bouwtekeningen van huizen, dijken, bruggen of molens. Bijzondere vermelding verdient de collectie documentaire fotografie. Hierin zijn de resultaten opgenomen van de foto-opdrachten die de provincie sinds 1991 jaarlijks aan een of meer fotografen verstrekt.

Publicatiedatum: 12/01/2011