3 min

Opstand tegen Filips II

Het Alkmaarse beleg was een belangrijke episode in de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648). Willem van Oranje voerde een opstand aan tegen de toenmalige landsheer Filips II, die ook koning van Spanje was. In naam van de koning probeerde de hertog van Alva met harde hand de rebellie te onderdrukken. Dat bleek moeilijker dan gedacht. In 1572 kozen diverse Hollandse steden partij voor de Opstand, waaronder Haarlem en ook Alkmaar. Alva’s zoon don Frederik kreeg de opdracht om de opstandige steden te heroveren. In juli 1573 viel Haarlem na een beleg van zeven maanden in Spaanse handen. Het volgende doel was de verovering van de ‘fortresse’ Alkmaar.

Beleg van Alkmaar in 1573. Beeld: Collectie Stedelijk Museum Alkmaar.

Alkmaar belegerd

Het beleg van Alkmaar begon op 21 augustus 1573. Het stadsbestuur had in juli een geuzenleger binnengelaten onder leiding van Jacob Cabeliau. Vanaf dat moment werd koortsachtig gewerkt aan het moderniseren van de verdedigingswerken. Maar toen de eerste Spaanse soldaten verschenen, waren de werkzaamheden aan de noordkant van de stad nog lang niet klaar.

Geheime boodschap

Alkmaar was al spoedig omsingeld en van verdere bevoorrading afgesloten. Zonder hulp was het beleg op den duur niet vol te houden. Vandaar dat begin september stadstimmerman Van der Mey aan een gevaarlijke tocht door de vijandelijke linies begon. Hij had brieven bij zich, waarin om hulp werd gevraagd. Deze bevonden zich in ‘sijn pols of stok daer een gat in geboort werd en wederom met een houten nagel toegemaekt’. De Alkmaarders verzochten Diederik Sonoy, die namens Willem van Oranje het bewind voerde in Noord-Holland, om zo snel mogelijk sluizen open te zetten en dijken door te steken, zodat de Spanjaarden door het water gedwongen zouden worden het beleg te staken.

Stormloop gekeerd

Op 18 september probeerden de Spanjaarden door middel van een stormloop de stad te veroveren. De aanval was gericht op de zwakke noordkant van de stad. Na een langdurig bombardement staken de Spaanse troepen de stadsgracht over met stormbruggen, gebouwd op wijnvaten en pramen. Via bressen bij onder meer de Friese poort probeerden ze de stad binnen te komen. De verdedigers verweerden zich met alle middelen, waaronder kiezelstenen en brandende teerhoepen. Ook de burgerbevolking, inclusief vrouwen en kinderen, deed mee aan de strijd. In verhalen uit die tijd wordt er gesproken over de heldhaftigheid van de 16-jarige Trijn Rembrands, die als een man gestreden zou hebben. Ook de dappere Kitman komt ter sprake. Met één slag van zijn zwaard zou hij een Spaanse vaandeldrager van diens beide benen beroofd hebben. De bestorming duurde tot een uur of zeven in de avond, maar uiteindelijk dropen de Spanjaarden af, met achterlating van ongeveer 500 doden.

Plan van het beleg van Alkmaar, augustus en september 1573. Collectie Provinciale Atlas Noord-Holland, Noord-Hollands Archief.

Dijken doorgestoken

Inmiddels waren de sluizen rondom Alkmaar opengezet en diverse dijken doorstoken. De Spanjaarden besloten al spoedig dat voortzetting van het beleg door het stijgende water onmogelijk was. Na zeven lange weken van belegering trok het leger definitief weg, op 8 oktober 1573. Zelfbewust en trots op haar overwinning begon Alkmaar in de zeventiende eeuw aan een lange bloeiperiode.

De viering van het Ontzet

Acht oktober werd al spoedig ieder jaar herdacht. Van stadswege werden vlaggen uitgestoken en de kerkklokken geluid. In de Grote Kerk hield men kerkdiensten en ’s avonds vierde de burgerij feest met vuurwerk en vreugdevuren. Vandaag de dag is ‘8 oktober’ een feest van en voor alle Alkmaarders, waarbij vrijheid het centrale begrip is geworden.

Wil je meer weten over de geschiedenis van Alkmaar? Bekijk hier de openingstijden van het Stedelijk Museum Alkmaar en plan je bezoek.

Publicatiedatum: 12/01/2011