Plan Zuid, Amsterdam

Plan Zuid werd destijds gezien als het uithangbord van de nieuwe stedenbouw in Nederland. Maar architect Berlage had twee plannen nodig om zo ver te komen. Zijn eerste plan uit 1905 ging nog uit van de schilderachtige, barokke stedenbouw van historische steden, met een kronkelig stratenpatroon. Na bezoek aan de Verenigde Staten en Duitsland veranderde Berlages ideeën over moderne stedenbouw ingrijpend. Berlage introduceerde vernieuwende stedenbouwkundige ideeën in het plan, waarbij de samenhang tussen het aaneengesloten bouwblok (architectuur) en het symmetrisch en rechte stratenpatroon (openbare ruimte) het uitgangspunt vormde. Een ander wezenlijk verschil met de 19e-eeuwse stadswijken is dat in Plan Zuid hele straatwanden tegelijk zijn ontworpen. In de oudere wijken zijn de straten vaak huis per huis gebouwd wat een ander straatbeeld met verschillende gevels oplevert. Het is deze eenheid in stijl waarom het plan tot op de dag van vandaag geroemd wordt.

1 min

Ontwerp Plan Zuid.

Tweede ontwerp voor Plan Zuid door H.P. Berlage (1915). Foto: Stadsarchief Amsterdam. Link:http://beeldbank.amsterdam.nl/afbeelding/B00000008320.

Ontwerp Plan Zuid.

Verschillende buurten

Bijzonder aan Plan Zuid is dat er voor verschillende bevolkingsgroepen gebouwd werd. Er kwamen woningen voor welgestelden, voor de middenstand en voor arbeiders. Deze laatste groep werd gehuisvest in grote bouwblokken, met name in de zuidelijke Pijp en in de Stadionbuurt. In het westelijk deel kwamen langs de Apollolaan en de Minervalaan ruime stadsvilla’s voor de welgestelden uit de stad. De huizen in de omliggende straten waren eveneens luxueuzer van opzet dan in de Rivierenbuurt die vooral bestemd was voor middenstand. De Stadionbuurt verrees tussen 1921 en 1924 en wijkt af van de Apollobuurt in de vele poorten waarachter zich stille woonbuurten begeven. Door de mondiale crisis die eind jaren twintig uitbrak en tot diep in de jaren dertig voelbaar bleef, is dit deel soberder uitgevoerd dan de rest van Plan Zuid. Er werd voornamelijk gebouwd voor de middenstand.

Internationaal geroemd

In de jaren twintig begon men met de bouw van Nieuw Zuid, bestaande uit de Stadion-, Apollo- en Rivierenbuurt. Het westelijk deel kenmerkt zich vooral door een wat luxueuze stedenbouw, geconcentreerd rondom de Apollolaan en Beethovenstraat. Internationaal gezien is Plan Zuid een van de meest geslaagde stadsuitbreidingen uit de jaren twintig en dertig. Door het werk van een groep getalenteerde architecten waarvan Michel de Klerk de voornaamste was, ontstonden er harmonieuze woonblokken en straat- en pleinwanden. In 1927 beweerde Berlage op een internationaal congres over nieuwe stedenbouw, “dat nergens in de wereld een dergelijke harmonie tussen architectuur, stedenbouw en overheidsbeleid zo perfect georganiseerd was als in Amsterdam.”

Publicatiedatum: 20/08/2013