Duncan Stutterheim, bekend van grote dansevenementen en de A’DAM Toren aan de noordkant van het IJ, nam het initiatief. Hoewel hij niet de eerste was die met de voormalige Westergasfabriek aan de slag ging, maakte hij er wel een cultuurgebied van waar ‘Amsterdam in Motion’ goed in past.

Samen met zo’n veertig partijen liet hij in de benedenverdieping van Zuiveringshal Oost een maquette van 200 vierkante meter bouwen, waar met 18 projectoren een show van 15 minuten op wordt geprojecteerd. De maquette bestaat uit maar liefst 30.500 gebouwen. Dat zijn geen miniatuur grachtenpanden of rondvaartboten, maar merendeels witte blokjes, die steeds van kleur veranderen.

De show is samengesteld door het Amsterdam Museum, dat bijzonder veel informatie in de audiovisuele presentatie heeft weten te verwerken. Het verhaal begint duizend jaar geleden, toen pioniers op de oevers van de Amstel simpele huizen van hout, klei en stro bouwden. Amsterdam was toen nog nat, drassig en koud, wat de verteller ironisch doet opmerken: ‘Ik had verder gekeken.’

En zo vliegen we door de eeuwen, waarbij de stadsuitbreiding en Schiphol aan bod komen, naast de 1300 km aan fietspaden en het feit dat de stad méér bomen dan inwoners telt. Verder gaat het over migranten, slavernij, Jodenvervolging, krakers, Nieuwmarktrellen, Ajax en de Canal Pride. De kritische toon ontbreekt evenmin: ‘Amsterdam is de rijkste stad van het land, maar we hebben ook de meeste daklozen.’

Dan lopen we de trap op naar de bovenverdieping waar een aantal thema’s wordt uitgediept, zoals vrije tijd. Op de muur heeft straatkunstcollectief Kamp Seedorf een paar voetballers geportretteerd, waaronder Johan Cruyff en even verderop hangt een aardige collectie Ajax-shirts. De begeleidende tekst legt uit dat Ajax op 18 maart 1900 door drie vrienden is opgericht in een café in de Kalverstraat.

Achter een afbeelding van het Centraal Station hangen telefoons waarmee je naar verhalen kunt luisteren van mensen die ooit naar Nederland zijn gevlucht. Een queermeisje vertelt hoe ze tijdens de eerste maand van haar verblijf in de hoofdstad een fietsongeluk kreeg en in het ziekenhuis van de verpleegkundige kreeg te horen dat ze nu ‘een èchte Amsterdammer’ was, waarop ze gevat reageerde met: ‘Krijg ik dan een paspoort als ik in de gracht val?’

In een ander hoekje van de tentoonstelling wordt aandacht besteed aan het dierenleven in de stad, want naast mensen leven er zo’n 10.000 soorten wilde planten en dieren in Amsterdam. Mossels bijvoorbeeld, die zich graag mogen vasthechten aan fietsen, die in de gracht zijn gemieterd. Een uit de gracht opgevist fietswrak uit de collectie van het Amsterdam Museum is daar het bewijs van.

We spreken Elvire Jansen, van het Haarlemse bureau XPEX dat de tentoonstelling heeft ontworpen. “De maquetteshow op de benedenverdieping geeft een overzicht van de geschiedenis van Amsterdam en op de bovenverdieping kun je door de stad dwalen en zelf aan de slag.”

Dat dwalen doe je langs grote decorstukken, waarop de tentoonstellingsmakers beeldbepalende stukjes stad hebben afgebeeld, zoals Centraal Station, de Arena, het Hirschgebouw en de haven. Je kunt ook zelf aan de slag, bijvoorbeeld door aan het Rad van Onfortuin te draaien. “Dat is een kunstwerk over de woningnood in Amsterdam,” legt Elvire uit. “Dan krijg je bijvoorbeeld te horen dat je in Almere moet gaan wonen. En bij de Dam, om een ander voorbeeld te geven, vertellen we over het recht om te demonstreren. Op een scherm kun je dan je eigen protestbord maken.”

Rode draad van de expositie is dat het de Amsterdammers zijn die de stad maken. Zij mogen protesteren (bij de Dam kun je op een scherm je eigen protestbord samenstellen), maar je kunt ook een burgercomité oprichten om van de binnentuin een moestuin te maken.

Je mag zelfs een beetje dromen. Zo kun je op de tentoonstelling het Mercatorplein  herinrichten, met behulp van houten schijfjes. In theorie zou je dus alle wegen kunnen afzetten en het plein volplempen met groen, sport en spel. De auto’s moeten hun heil dan maar in aanpalende buurten zoeken. Zullen ze blij mee zijn. En dan de volgende dag op het plein zelf gaan kijken of ze al iets met je suggesties hebben gedaan.

‘Amsterdam in Motion’ bevindt zich in Zuiveringshal Oost op het Amsterdamse Westergasterrein, schuin tegenover bioscoop Het Ketelhuis. Een ‘tijdslot’ is vanaf 28 oktober 2025 via Amsterdaminmotion.nl te reserveren, maar er staat ook een ticketmachine in de hal. Met dank aan de firma JCDecaux kunnen jongeren tot en met 17 jaar gratis naar binnen, evenals houders van een Museumkaart of een Stadspas.

Auteur: Arnoud van Soest.

Publicatiedatum: 23/10/2025