3 min

Naatje

‘Naatje van de Dam’, een standbeeld dat werd opgericht om de Tiendaagse Veldtocht tegen de Belgen te herdenken, geldt als het eerste nationale monument. Het beeld heette officieel “Monument ter herinnering aan den Hollandse Volkswil 1830-1831” en verscheen pas 25 jaar na de Belgische Opstand. Tegen die tijd wilde men dit hoofdstuk uit de vaderlandse geschiedenis liever vergeten. Niet verwonderlijk dat het beeld nooit in de harten van de Amsterdammers is gesloten. Nog geen zestig jaar heeft Naatje op de Dam gestaan om vervolgens het veld te moeten ruimen voor de elektrische tram.

Naatje op Dam, voor 1914. Foto: Stadsarchief Amsterdam

Een koninkrijk als bufferstaat

Nadat het leger van Napoleon in 1813 met behulp van Pruisische en Russische legers uit ons land was verdreven, kreeg de Republiek der Zeven Verenigde Provinciën zijn onafhankelijkheid weer terug. Niet in de vorm van de aloude republiek, maar voor het eerst in de geschiedenis werd ons land een monarchie. Tijdens het Congres van Wenen in 1815 waarop de overwinnaars van Napoleon de nieuwe staatkundige herinrichting van Europa regelden, werd besloten om de Noordelijke Nederlanden (de vroegere Republiek) en de Zuidelijke Nederlanden (het huidige België) samen te voegen. Zo werd een politieke en economische ‘bufferstaat’ gecreëerd die nodig was om het nieuwe, maar broze evenwicht tussen de verliezers en winnaars van Napoleon te bewaren. Het Koninkrijk der Verenigde Nederlanden was geboren.

Wrijving tussen Noord en Zuid

Vanaf het begin zagen de overwegend katholieke Zuidelijke Nederlanden weinig heil in een samenvoeging met hun protestantse noorderburen. Gevoelens van onvrede en hang naar eigen autonomie werden aangewakkerd toen koning Willem I het Nederlands als officiële taal wilde invoeren. Dit was tegen het zere been van de bestuurselite die – ook in Vlaanderen – Frans sprak. De katholieken en de liberalen in het Zuiden sloegen de handen ineen en kwamen in de zomer van 1830 in opstand tegen de autoritaire regeerstijl van Willem I. De Tiendaagse Veldtocht, een jaar later, was een ultieme poging van de koning om de Belgische onafhankelijkheidsstrijd te breken. Deze leek te slagen totdat de Fransen een leger van 70.000 soldaten op het regeringsleger afstuurden. Willem I koos eieren voor zijn geld en trok zich terug. De autonomie van België was een feit. Pas in 1839 zou Nederland de soevereiniteit van België officieel erkennen.

Portret van Koning Willem I door Joseph Paelinck (1819). Foto: Rijksmuseum Amsterdam

Strijders van het Metalen Kruis

Evenals de  eendracht tussen de Noordelijk en de Zuidelijke Nederlanden, was het standbeeld van Naatje geen lang leven beschoren. Het monument kwam er op initiatief van de in 1853 opgerichte Vereeniging Het Metalen Kruis van oud-strijders van de Tiendaagse Veldtocht. Het moest de heldhaftige daden van het regeringsleger tijdens deze militaire campagne tegen de zuiderburen herdenken. Op 29 augustus 1856 werd het beeld onthuld door koning Willem III, die inmiddels zijn grootvader was opgevolgd. Op een robuuste natuurstenen gedenknaald stond een vier meter hoge vrouwenfiguur die de “Eendracht der Hollandsche Natie” symboliseerde. De inhuldiging was feestelijk en groots, maar al gauw toonde het beeld haar gebreken. De onthulling door Willem III leverde overigens een van de oudste nieuwsfoto’s van Nederland op, in 2005 aangekocht door het Stadsarchief Amsterdam.

Natie wordt Naatje

Het standbeeld, vervaardigd door de van origine Vlaamse beeldhouwer Louis Royer, bleek nogal fragiel. Bij de eerste strenge winter vroor haar neus eraf. Voor renovatie was het beeld daarom enig tijd van haar hoofd ontdaan. Later brak ook nog eens een arm af. “Het lijkt wel Naatje” een uitdrukking die destijds in zwang raakte, betekende dan ook “dit lijkt nergens op”. Haar bijnaam heeft zij waarschijnlijk te danken aan het opschrift dat op de sokkel stond. De I van het woord NATIE werd als een J gelezen. Natje verbasterde in Naatje, een voor de hand liggende verwijzing naar het volkse woord voor het vrouwelijke geslachtsdeel. In 1914 werd Naatje uit haar lijden verlost om plaats te maken voor nieuwe tramrails over het plein. Het beeld werd ontmanteld en opgeslagen om ergens anders in de stad herplaatst te worden. Hier kwam het niet meer van. Wel leefde het eerste nationale monument van ons land voort in een Amsterdams wijsje: “Naatje van de Dam die moest verdwijnen voor de electrieke tram”.

Publicatiedatum: 30/09/2013