Deze weg speelde ook een belangrijke rol in 1573, de tijd van Alkmaars ontzet. Op deze bijzondere route met kasseien gidst Guus ons terug in de tijd.

Koppigheid – daar begon het mee zou je kunnen zeggen. De koppigheid van West-Friezen die weinig op hadden met de heren van Holland. Graaf Willem II bestierde officieel de Noordelijke Nederlanden, maar het lukte hem niet de West-Friezen te onderwerpen.

Bij een verkenningstocht in West-Friesland, hartje winter in 1256, zakte de graaf met zijn paard bij Hoogwoud (halverwege tussen Medemblik en Alkmaar) door het ijs. Die kans lieten de opstandelingen zich niet ontgaan, vertelt Guus Breebaart. ‘Ze hebben hem zijn hoofd ingeslagen. Dat vonden ze ook nog een daad van vrijheidsstrijd.’

Moord wreken

Floris, het zoontje van de graaf, was toen enkele jaren oud. Hij besloot later de moord op zijn vader te wreken. En hier, aldus Guus Breebaart, begint het verhaal van de Munnikenweg. Want in het drassige land tussen Oudorp en Alkmaar liet Floris een pad aanleggen. Met rond 1282 maar liefst twee dwangburchten. ‘Op een boogscheut van elkaar, de Nieuwburg en de Middelburg.’

Het interessante is, vertelt Guus, dat uit oude geschriften blijkt, dat Middelburg door Floris is gebouwd op de plek waar zijn vader Willem II indertijd al een legerkamp had gevestigd. Met de burchten Nieuwburg en Middelburg, zo’n 600 meter van elkaar gelegen, en kasteel Torenburg dat aan de buitenkant van Alkmaar stond, hoopte Floris het de opstandelingen onmogelijk maken te Kennemerland binnen te vallen.

List

In 1297 wisten boogschutters op de beide burchten inderdaad een opmars van de West-Friezen bij de Munnikenweg te stoppen. Met een list lukte het vervolgens de mannen van de graaf om de West-Friese opstandelingen in de rug aan te vallen. Een verschrikkelijke slachtpartij volgde.

De West-Friezen verloren de strijd. Zij moesten bij een vredesverdrag (november 1297) erkennen dat het voortaan met hun onafhankelijkheid was gedaan.

Dat Guus niets meer van de dwangburchten van kan laten zien, is te danken aan Grote Pier.

De in Friesland geboren Pier Gerlofs Donia voerde een rebellenlegertje aan, de Zwarte Hoop genaamd, dat in de zomer van 1517 Holland binnenviel met het doel om de hertog van Saksen een lesje te leren. De hertog had het gewaagd Friesland binnen te vallen en dit pikte Grote Pier niet.

‘Koning van Friesland’

De reusachtige Pier beschouwde zichzelf namelijk als koning van Friesland. Grote Pier landde met zijn legertje bij Medemblik, brandde die stad af en trok vervolgens met zijn bende plunderend op naar Alkmaar. Het kwam Pier goed uit dat de hertog in 1492 de stad Alkmaar had gestraft voor een opstand; de hertog had Alkmaar namelijk de stadsrechten afgenomen en de stadsmuren laten slopen.

Pier, de zelf benoemde ‘koning van Friesland’ veroverde en verwoestte de kastelen Middelburg en Nieuwburg en trok met de mannen van de Zwarte Hoop op rooftocht door de stad. Een alles vernietigende vlammenzee loeide door Alkmaar.

‘Barbacane’

Met de stadsrechten en stadsmuren van Alkmaar is het later weer in orde gekomen. De dwangburchten aan de Munnikenweg zijn echter niet hersteld. Dankzij nieuwe technieken is het onlangs echter gelukt de contouren van de burcht Middelburg, die ruim een meter onder het maaiveld liggen, in beeld te brengen.

Hieruit bleek, vertelt Guus Breebaart, dat  kasteel de Middelburg veel groter is geweest dan men tot dusverre had gedacht. Er moet hier namelijk een versterkte voorpoort zijn gebouwd, een zogenaamde ‘barbacane’. Zo’n voorpoort kende men in Frankrijk en Engeland wel, maar dit is de eerste die in een burcht in ons land is aangetroffen.

‘Dat betekent’, aldus Guus, ‘dat dit kasteel veel groter is geweest dan op het informatiebord ernaast staat vermeld. Er schijnen maar een paar kastelen met een barbacane in Nederland geweest te zijn.’

De oude burcht Nieuwburg ligt nu ‘in een soort stadspark en daar zijn, in de vorm van dijkjes, de contouren van het vroegere kasteel aangegeven.’ De overblijfselen van Nieuwburg zijn inmiddels een rijksmonument.

Swanegeest

Guus Breebaart is al jarenlang actief in de Historische Vereniging Alkmaar, onder meer als gids en als bestuurslid. Dat ze zo veel weet te vertellen over de weg waaraan ze met haar echtgenoot al tientallen jaren woont, verbaast dan ook niet. ‘De Munnikenweg dankt zijn naam aan het karmelietenklooster Swanegeest dat hier in de Oudorperpolder heeft gestaan.’

Dat klooster is iets voor 1470 vlakbij het kasteel Middelburg gebouwd en wel op een plek waar volgens de verhalen geneeskrachtig, heilig, water naar boven kwam. Geneeskrachtig water biedt blijkbaar geen garantie voor een florissant bestaan, want ruim een eeuw later was het klooster door financieel wanbeleid al aardig in vervallen staat geraakt. In 1573,  tijdens de reformatie, is het helemaal verwoest.

Bij grondwerkzaamheden ten behoeve van de aanleg van een nieuwe wijk in Oudorp zijn vorige eeuw restanten van oude waterputten van het klooster aangetroffen.

Pak een kaart erbij die Jacob van Deventer rond 1560 heeft getekend en je ziet de Munnikenweg ten noorden van het toenmalige Zwijnsmeer aangegeven als verbindingsroute tussen Oudorp en Alkmaar. Tussen de Munnikenweg en het Zwijnsmeer stond kasteel Middelburg en iets meer oostelijk daarvan had Jacob van Deventer het karmelietenklooster gesitueerd. Het tracé van de weg, was destijds overigens iets anders dan nu.

Victorie

‘En dan speelde de Munnikenweg ook een rol ten tijde van de strijd tegen de Spanjaarden,’ vervolgt Guus Breebaart haar verhaal. Ze neemt ons mee naar het jaar 1573, midden in de strijd van de Tachtigjarige Oorlog. De stad Alkmaar had de kant van de geuzen gekozen en dus was Don Frederik met zijn Spaanse troepen deze kant uit getrokken om de stad even te heroveren.

Don Frederik vestigde zijn hoofdkwartier in Oudorp. En daarmee werd de Munnikenweg plots een cruciale aanvalsroute van de Spaanse troepenmacht naar de opstandige stad Alkmaar. Want juist aan de Oudorpse kant van de stad waren de nieuwe vestingwerken nog niet afgerond. Dat bood Don Alva een uitgelezen kans de stad binnen te vallen. Maar het lukte de Alkmaarders dankzij een razendsnel opgeworpen wal de Spanjaarden buiten de stad te houden.

Aan de belegering van de stad kwam pas een eind toen het land, dankzij het doorsteken van enkele dijken, in een modderpoel veranderde. Op 8 oktober 1573 trokken de Spaanse troepen zich terug – in de zompige modder konden ze weinig uitrichten. Bij Alkmaar was daarmee de victorie begonnen. En dat wordt nog altijd op 8 oktober feestelijk herdacht, vertelt Guus Breebaart.

Omringdijk

De Munnikenweg ligt net binnen het gebied van de West-Friese Omringdijk. ‘De Frieseweg, waar onze weg op uitkomt, maakt deel uit van de Omringdijk. Daar staat korenmolen ’t Roode Hert. Op deze plek heeft sinds begin zeventiende eeuw een molen gestaan.’ Een oliemolen, een volmolen (voor het ‘vollen’ van laken stoffen), pelmolen (voor het pellen van graan of rijst) en nu dus een korenmolen. In de loop van de eeuwen gingen de molens in vlammen op, maar altijd lukte het weer ergens een molen op de kop te tikken om die hier weer op te bouwen.

Guus legt uit dat na het droogleggen van de Heerhugowaard de uitwatering van de polders hier is aangepast. Aan die tijd herinneren de vier strijkmolens die je vanaf de Munnikenweg ziet staan. Ze heten zo, omdat ze als het ware het hoge water van het ene boezemwater afstrijken en wegmalen naar het andere. Hier lagen namelijk de Raakmaatsboezem en het boezemwater van de Schermer naast elkaar.

Zes Wielen

In de zeventiende eeuw zag je hier de wieken van zes strijkmolens draaien, deze molens werden, wat saai, gewoonweg strijkmolen A,B, C, D en E genoemd. in 1941 bracht men beide boezemwateren op hetzelfde niveau en daarmee was de rol van de resterende strijkmolens uitgespeeld.

Strijkmolen A werd voorzichtig ontmanteld en naar het Openluchtmuseum in Arnhem gebracht. De ontmantelde molen lag daar als een bouwpakket te wachten op een wederopbouw. Daar is het nooit van gekomen. Een geallieerde bom liet in de oorlogsjaren weinig van het bouwpakket over.

De gerestaureerde molens die je nu aan de rand van de Oudorperpolder ziet staan, heten ook wel ‘De strijkmolens van de Zes Wielen’. Die naam slaat op drie overhalen die iets verderop aan de Hoornse Vaart stonden. Drie overhalen met samen zes raderen (wielen). Met zo’n overhaal sleepte men de boten over de dijk van het ene water naar het andere. Op deze manier konden boeren uit de Langedijk met hun schuiten vol groente naar Alkmaar varen. Dat is allemaal inmiddels verleden tijd.

Guus Breebaart heeft niets teveel gezegd, de Munnikenweg tussen Alkmaar en Oudorp kent een boeiend historisch verhaal. De gemeente heeft dit weggetje van Floris V terecht tot gemeentelijk monument verheven. Eind negentiende eeuw was de weg al met kasseien geplaveid en het besluit deze weg tot gemeentelijk monument te verheffen werd gevierd met een fietsdoop door profwielrenner Laurens ten Dam uit Oudorp. Ook in het parkoers van het EK wielrennen 2019 in Alkmaar waren deze kasseien opgenomen.

De Munnikenweg blijft zo ook in 21^e eeuw nog historie schrijven.

Auteur: Jan Maarten Pekelharing

Bij het schrijven is dankbaar gebruik gemaakt van informatie van o.a. het Westfries Genootschap: https://westfriesgenootschap.nl/; Historische Vereniging Alkmaar:  https://www.hvalkmaar.nl/; Regionaal Archief Alkmaar: https://www.regionaalarchiefalkmaar.nl/

Meedoen aan ‘Mijn plek’?

Neem ons mee naar de plek die jij kenmerkend vindt voor jouw streek in Noord-Holland. We kunnen er misschien in deze pandemische tijd even niet heen, maar we horen graag over het monument, plein, kerk, molen, natuurgebied of buurtje waar jij je thuis voelt. Stuur jouw ideeën in naar redactie@onh.nl en wie weet maken we binnenkort van jouw plek een verhaal!

Publicatiedatum: 09/03/2021