3 min

Polemist naar boerendorpje

Jan Willem Brouwers was een priester die veel publiceerde. Hij bleek een befaamd redenaar en gevreesd polemist. Tot veler verbazing benoemde de kerkelijke hiërarchie deze prominente priester in 1872 tot pastoor van het boerendorpje Bovenkerk, iets ten zuiden van Amstelveen. Brouwers trof er een vervallen kerkje aan en wist dat hier een taak lag. In Bovenkerk moest de mooiste kerk van Amstelland verrijzen. Een prima plek leek hem de oever van de Poel. Het lukte hem de grond te kopen van een rijke Amsterdammer die er een zomers buitenverblijf had.

Jacob Olie trok al in 1895 met zijn fototoestel naar het landelijke Bovenkerk om de Urbanuskerk op de gevoelige plaat vast te leggen. Beeld: Beeldbank Stadsarchief Amsterdam.

Limburgse vrienden

Brouwers kende Pierre Cuypers uit zijn jonge jaren, beiden kwamen ze uit Limburg. Eenmaal in Amsterdam beland, ontmoetten ze elkaar regelmatig. Pierre Cuypers kreeg een benoeming tot rijksbouwmeester en won een prijsvraag voor het ontwerp van een nationaal museum: het huidige Rijksmuseum. Ook het Centraal Station in de hoofdstad is door Cuypers ontworpen. Al een jaar na de komst van de pastoor ging de eerste spa de grond in.

Van verre is de kerktoren van Bovenkerk zichtbaar. De Urbanuskerk ligt schilderachtig aan de oever van de Amstelveense Poel. Hier gezien vanuit het Amsterdamse Bos. Beeld: Tineke Blok.

Opbouw en tegenslag

Cuypers had misschien wel de mooiste kerk van Amstelland ontworpen, maar bij de fundering had hij onvoldoende rekening gehouden met de slappe veenbodem. De neogotische kerk kreeg al gauw verzakkingproblemen en bij een storm vloog de houten torenspits over de pastorie heen. De bouw vergde in totaal zestien jaar. Er was niet altijd voldoende geld in kas. Maar in 1888 vond de consecratie plaats. De opvallende zeskantige toren was het jaar erop pas af, ruim 65 meter naar de hemel reikend.

Ook pastoor Brouwers kreeg te maken met tegenslag. De pastoor wilde de mooiste kerk van Amstelland, zijn ‘Notre Dame de Bovenkerk’, aanvankelijk wijden aan Maria, maar dat wees de bisschop af. Maar daar bleef het niet bij. Brouwers had besloten met ceremonieel vertoon de gewijde hosties van het oude kerkje naar de nieuwe te brengen. In vol ornaat reed hij per rijtuig over de Noorddammerlaan naar ‘zijn’ Urbanuskerk. Om daar meteen een proces-verbaal te krijgen van de politie. De pastoor mocht namelijk niet in priestergewaad de straat over.

Opvallend lijnenspel van de pastorie van de Urbanuskerk. Kerk en pastorie zijn ontworpen door Pierre Cuypers in chaletstijl, op verzoek van zijn vriend pastoor Brouwers. Beeld: Tineke Blok.

Culturele waarde

De pastorie naast de kerk is ook van de hand van Cuypers. Hiervoor hanteerde de bouwmeester niet de neogotische maar de chaletstijl. Die was populair in die jaren. Zeker voor villa’s, hotels en herstellingsoorden in gebieden als ’t Gooi. De Urbanuskerk behoort tot de parochie Bovenkerk en Westwijk, maar heeft ook voor niet-kerkelijken een culturele waarde. De restauratie van dit rijksmonument vindt in brede kring steun.

Pastoor Brouwers verzette zich als inwoner van Nieuwer-Amstel (nu Amstelveen) met verve tegen de dreigende annexatie van grote delen van zijn gemeente door Amsterdam. Het Concertgebouwplein (toen grondgebied van Nieuwer-Amstel) droeg jarenlang zijn naam. De markante ‘dorpspastoor’ van Bovenkerk overleed in 1893.

Graf van Pastoor J.W. Brouwers (Rijksmonument) naast de St. Urbanuskerk in Bovenkerk, Amstelveen. Foto: Shirley de Jong, via Wikimedia.

Publicatiedatum: 27/05/2011