Oudheidkundig genootschap Oud-Quadyck beschikt over een eigen clubgebouwtje, waar de leden elke woensdagavond bijeenkomen. Zondag 10 juni 2018 stellen ze het clubhuis open voor iedereen die iets meer wil weten over Fort bij Kwadijk.

Ruimte

En zo wandelen we dan op een mooie woensdagavond van een bushalte aan de rand van Purmerend naar het dorp, dat in de verte al herkenbaar is aan de uit 1925 daterende watertoren. Eenmaal op de Kwadijk beland, een dijk die zich als een lint door het dorp slingert, passeren we het oude raadhuis en de uit 1835 daterende kerk. Aan ruimte geen gebrek. Tussen de woningen door zie je weilanden met hier en daar een paard dat in de milde avondzon staat te grazen.

Geschiedenisliefhebbers

Op nummer 125 worden we ontvangen door de energieke secretaris van het genootschap, dat haar vader in 1963 heeft opgericht. Margreet Lenstra vertelt enthousiast over de activiteiten van haar clubje geschiedenisliefhebbers, maar ze beklemtoont dat ze het niet álleen doet. Ze doet het samen met onder andere Janny Eilers, Peter Lensselink en Dirk Koopman, die vanavond druk doende zijn met het inrichten van de tentoonstelling over het fort.

Groot moeras

Het huidige Kwadijk stamt uit ongeveer 1400, maar eigenlijk begon het met een nederzetting (Verdrey of Drei) die een paar kilometer noordelijker lag. In wat ooit een groot moeras was, streek rond het jaar 1000 een groep boeren neer. Ze bouwden hun boerderijen op lage terpjes en verbouwden er gerst en tarwe. Het was een kwetsbaar gebied, dat regelmatig overstroomde. Ze kregen letterlijk natte voeten. En dat niet alleen: de terpjes waar ze op woonden zakten ook steeds dieper in het veen weg. Het water had er dus vrij spel, want pas rond 1400 is de dijk langs de Zuiderzee aangelegd.

Bestraat

De toenmalige bewoners werden het een beetje zat, om telkens weg te zakken in de drassige grond, en trokken naar het huidige dorp Kwadijk. Ze legden er een dijk aan en gingen er naast wonen. Die dijk is in 1891 opgehoogd tot het huidige niveau, wat te maken heeft met de aanleg van de Stelling van Amsterdam. De dijk kreeg een ‘waterkerende’ functie, want in geval van nood moest de Zeevang, zoals dit gebied heet, onder water worden gezet. Ook moesten er militaire voertuigen over kunnen rijden, van en naar de forten van de Stelling van Amsterdam. Vandaar dat de dijk met klinkers werd bestraat, wat niet zo gebruikelijk was voor die tijd.

De Hollandia

De Kwadijkers hebben eeuwenlang met veeteelt hun brood verdiend, maar er hebben ook veel zeelieden gewoond, waarvan Jan Dignumsz wel de bekendste is. Hij was kapitein van de Hollandia, die deel uitmaakte van een konvooi dat een nieuwe route naar Indië zocht. Dignumsz zou Indië overigens nooit bereiken, omdat hij in 1595 aan scheurbeuk ten prooi viel en uiteindelijk op Madagascar is bezweken. Het was niet echt een succesvolle expeditie. Er zijn een paar schepen vergaan en heel veel zeelui kwamen om, maar de volgende expeditie, een paar jaar later, was wèl een succes en dat was de opmaat naar de oprichting van de VOC. Uiteindelijk zou Kwadijk zowel een straat als een plantsoen naar de schipper en zijn schip vernoemen.

Kwadijk was vroeger groter dan nu; een groot deel van de Purmerendse wijk De Overwhere hoorde vroeger bij Kwadijk. In 1970 moest het dorp, waar nu zo’n achthonderd mensen wonen, zijn bestuurlijke zelfstandigheid prijsgeven. Na wat reorganisaties valt het inmiddels onder de gemeente Edam-Volendam.

Oudheidkundig genootschap

Het oudheidkundig genootschap is in 1963 door de vader van Margreet opgericht, samen met zijn beste vriend. “Mijn vader is bijna 94. Hij woont hier niet meer, maar het dorp is nog steeds alles voor hem. Hij was gek op geschiedenis, en er was héél weinig bekend over die van Kwadijk. Van de toenmalige burgemeester, die bij ons aan de overkant woonde, mocht hij een paar boeken lenen. Zo is zijn interesse gegroeid.”

In 1977 werd Margreet zelf lid van het genootschap. Toen ze acht jaar was, mocht ze al achterop de fiets met haar vader mee om archeologisch onderzoek te doen in de oorspronkelijke nederzetting, die eeuwen geleden in het drassige veen was verdwenen. “Een beetje graven, en met een stok prikken om te kijken of je op iets hards stuit, dat was best spannend, zeker als kind.“

Pijpenkop

Niet dat je nog veel héle voorwerpen vindt, op een spinklosje of een pijpenkop na, daar is het gebied te vaak voor overstroomd. “Maar als je dan een fragment van een oude pot van rond 1100-1200 vindt, waar de duimafdruk van de pottenbakker nog op zit, dan maakt dat wel indruk. En vaak hoef je niet eens te graven, want als de sloten worden uitgebaggerd, zo in de herfst, komt er héél veel omhoog. Je vindt dus meestal scherven en door die te determineren – we hebben tussen 1980 en 1985 aan een onderzoek van de Universiteit van Amsterdam meegedaan – kun je bepalen uit welke eeuw die scherven komen en je zo een beeld vormen van de vroegere bewoning. Er zijn namelijk geen geschreven bronnen uit die tijd, dus moet je het met die scherven doen.”

Maar minstens zo leuk vond ze het onderzoek dat ze een jaar of vijf in het Waterlands Archief heeft gedaan, waar ze inmiddels zelf werkt. “Ik was met name benieuwd wie in de achttiende eeuw in Kwadijk hadden gewoond. Ik heb bijvoorbeeld veel gehad aan het kerkelijk archief van Kwadijk. Tot 1811 hielden de kerken precies bij wie er werd gedoopt, wie er trouwde en wie er overleden was. Vanaf dat moment werd het een overheidstaak om dat soort zaken bij te houden.”

Boerendorp

“Ik vond het leuk om te achterhalen wat voor beroepen ze hadden, hoe groot de gezinnen waren,” vervolgt ze. “Dan merk je dat het een boerendorp was. Er woonde hier nog wel een aantal zeelieden,die bijvoorbeeld kaas naar Rusland brachten en op de terugweg hout meenamen. Maar dat liep in de achttiende eeuw héél snel terug en daar kwamen boeren voor in de plaats.” Boeren wonen er anno 2018 niet meer zoveel in Kwadijk; het zijn merendeels forensen die hier zijn neergestreken. “Waarom het leuk is om met de geschiedenis van je dorp bezig te zijn? Het is leuk om uit te zoeken wat de mensen die je voor zijn gegaan hebben gedaan, in al die eeuwen.”

Voor meer informatie: www.oud-quadyck.nl

Publicatiedatum: 08/06/2018