Jeugd

Judith Leyster was het op één na jongste kind van Jan Willemsz. Leyster en Trijn Jaspersdochter. Ze werd in 1609 in Haarlem gedoopt en had vier oudere zussen en één jongere broer. Haar vader was vanuit Antwerpen naar Haarlem gekomen om zich daar als wever te vestigen. Hij was daarnaast ook actief op de huizenmarkt en kocht in 1618 een brouwerij. Toen hij failliet ging vertrok het gezin naar Utrecht, of Judith mee is gegaan is onbekend.

Hoe Judith in aanraking is gekomen met het schilderen is ook onduidelijk. Door de Haarlemse stadshistoricus Ampzing werd ze in verband gebracht met schildersfamilie De Grebber. Het kan daarnaast ook zijn dat ze begonnen is als patroontekenares voor de stoffen die haar vader als wever produceerde. Vooral vanwege haar losse stijl van schilderen en de grote overeenkomsten tussen het werk van Frans Hals en Leysters vroege werken, is het goed mogelijk dat ze in de leer is geweest bij deze bekende Haarlemse schilder.

Kunstenares

In 1633 schreef Leyster zich in bij het Haarlemse Sint-Lucasgilde. Om tot het gilde te worden toegelaten moest een schilder laten zien wat hij kon doormiddel van een genoemd ‘meesterstuk’. Waarschijnlijk heeft Leyster haar zelfportret met deze bedoeling geschilderd, waarna ze tot het gilde werd toegelaten en tot ‘meester-schilder’ werd uitgeroepen.

Op het schilderij toont ze zichzelf nonchalant onderuitgezakt voor haar ezel en ontspannen naar de kijker toegedraaid, met een arm op de rugleuning van de stoel en een grote hoeveelheid penselen in haar hand. In haar zelfportret werkt ze aan een schilderij van een opgewekt violist, waarmee ze zich mogelijk wilde presenteren als schilder van ‘moderne’ 17de eeuwse figuren in plaats van Bijbelse taferelen.

Figuurstukken

Leyster schilderde veel figuurstukken met slechts één of enkele figuren en zonder of weinig achtergrond. Het ging dan vaak om spelende kinderen, musici of kleine gezelschappen, waarbij haar lichteffecten veelal een intieme sfeer creëerden. Over het algemeen schilderde Judith Leyster voor de markt. In de eerste helft van de zeventiende eeuw was er waarschijnlijk veel vraag naar de genretaferelen op een bescheiden formaat die de Haarlemse maakte. Naast deze taferelen en figuurstukken heeft Leyster ook een paar meer statische portretten en stillevens geschilderd. Ze had zich net als Frans en Dirck Hals meester gemaakt van een losse schilderstijl, met grove en herkenbare penseelstreken. Ze schilderde direct met penseel op het paneel zonder eerst een tekening te maken, waar veel bewondering voor was.

Huwelijk en overlijden

In 1636 trouwde Leyster met de schilder Jan Miense Molenaer. Er wordt verondersteld dat zij hem al vanaf haar jeugd kende en dat het stel al voor hun huwelijk een werkplaats hebben gedeeld. Net als Leyster was Molenaer mogelijk ook een leerling van Frans Hals. Het echtpaar heeft tot 1648 in Amsterdam gewoond, waarna ze terugverhuisden naar Haarlem. Daarnaast waren de twee schilders in het bezit van een hofstede in Heemstede en belegden ze geld in huizen in Haarlem en Amsterdam.

Hoewel Molenaer in deze tijd actief was in de kunsthandel en een werkplaats met leerlingen had, is van Judith Leyster alleen de tulpenaquarel ‘de vroege Brabantsson’ uit deze periode bekend. In 1659 werden zowel Leyster als Molenaer ziek, waarna Judith Leyster in februari 1660 overleed. Molenaer bleef met twee van hun vijf kinderen achter en stierf acht jaar later.

Latere jaren

Toen na Molenaers dood de inboedel werd geïnventariseerd waren er geen schilderijen van Judith Leyster, maar wel van juffrouw Molenaer te vinden. De meeste werken signeerde Leyster met een monogram van een ‘J’ en een ‘L’ aan elkaar met een ster, verwijzend naar ‘ster’ in haar naam. Mogelijk had ze na haar huwelijk haar werk anders gesigneerd, waardoor het kon gebeuren dat haar werk vaak is aangezien voor dat van Frans Hals. Zo werd bijvoorbeeld het schilderij ‘De serenade’ aan Hals toegeschreven. Toen dit in 1892 in twijfel was getrokken en uitgevogeld werd dat het monogram Leysters signatuur was, werd de schilderes opnieuw ontdekt.

Er staan nu 48 schilderijen op haar naam, waarvan er twaalf onvindbaar zijn en er over zeven werken onzekerheid bestaat of ze wel door Leyster zijn geschilderd. Desondanks wordt ze nu gezien als bekendste vrouwelijk schilder van de Nederlandse Gouden Eeuw. In 2009 organiseerde het Frans Hals Museum in samenwerking met de National Gallery of Art in Washington een tentoonstelling ter ere van haar 400ste geboortedag.

Geschreven door Liza Koppenrade

Bronnen

Kloek, Els (13 januari 2014). Leyster, Judith (1609-1660). Geraadpleegd op 23 april 2015, via: http://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Leyster

Ons erfdeel (11 december 2009). Expositie Judith Leyster, de eerste vrouwelijke meesterschilder. Geraadpleegd op 23 april 2015, via: http://www.onserfdeel.be/nl/blogs/detail/expositie-judith-leyster-de-eerste-vrouwelijke-meesterschilder?utm_source=ons-erfdeel&utm_medium=fork-search&utm_term=Judith+Leyster

Rijksbureau V. Kunsthistorische Documentatie (z.d.). Judith Leyster. geraadpleegd op 23 april 2014, via: https://rkd.nl/nl/artists/49864

Tummers, Anna.(2009). Judith Leyster, de eerste vrouw die meesterschilder werd. Geraadpleegd op 23 april 2015, via: http://www.athenaeum.nl/boek-van-de-nacht/judith-leyster

Publicatiedatum: 23/04/2015