Nijenburg is een rijksmonument, daarbij horen zowel het huis als de aanleg en de bijgebouwen. De tuinen en het parkbos zijn openbaar toegankelijk met uitzondering de tuin direct bij het huis. Het huis wordt particulier bewoond, maar de representatieve bel-etage is ingericht met historisch meubilair en familieportretten. Het wordt incidenteel verhuurd voor bijeenkomsten en is enkele keren per jaar opengesteld.

Jachtverblijf en buitenplaats

Hofstede Nijenburg werd begin zeventiende eeuw gesticht door de Alkmaarse burgemeester Gerard van Egmond van de Nijenburg. Het ligt op de strandwal tussen Alkmaar en Heiloo, destijds een belangrijk jachtgebied. Gerards kleinzoon Gerard en zijn vrouw Machteld van Foreest lieten rond 1710 het huidige huis bouwen. Vermoedelijk was Steven Vennecool (bekend van het stadhuis van Enkhuizen) de architect.

Het huis ligt op een vierkant omgracht terrein en wordt aan de voor- en achterzijde gespiegeld in grote waterpartijen. Het vormde het centrum van een formele tuinaanleg met lange zichtassen. De Westerlaan is zo gericht dat op 21 juni de ondergaande zon de hele laan tot in de hal van het huis verlichtte. Rond 1760 werd het interieur verrijkt met de zogenaamde Blauwe Kamer met grisailles van schilder Jan Hoogsaat. Tegenwoordig heeft het huis door de witte bepleistering, grote vensters, de attiek en portico vooral een negentiende-eeuwse uitstraling van witte parel in het groen.

Het langgerekte koetshuis met oranjerie links naast het huis is begin achttiende eeuw gebouwd in sobere classicistische stijl. Ter weerszijden van de vijver voor het huis staan twee achttiende-eeuwse herculesbeelden op hun oorspronkelijke plek. Dat geldt niet voor de fragmenten van Pan en Galathaea (stukken van een beeldengroep in de vijver) waarvan de rest is verwerkt in de oprijlanen.

Binnen de formele aanleg werden de tuinen en het parkbos in de negentiende eeuw heringericht en uitgebreid volgens principes van de Engelse landschapstijl. Baronesse van Delen liet ten zuiden van het huis het ‘Engelse werk’ (het Delensbos) aanleggen en richtte daar ook een tuintheater (comédie) op. Vanaf 1831 werd het huis permanent bewoond en in 1860 uitgebreid met een bibliotheek.

Overdracht aan Natuurmonumenten en Hendrick de Keyser

In 1928 werd het Heilooërbos aan de Vereniging Natuurmonumenten verkocht en in 1966 werd ook de rest van de buitenplaats eigendom van Natuurmonumenten. Het huis bleef tot 2007 bewoond door de familie. Na overdracht van de gebouwen aan Vereniging Hendrick de Keyser in 2004 werden meerdere restauraties uitgevoerd. Recent is door Natuurmonumenten ook de historische aanleg van parkbos en tuinen hersteld.

Niet te missen

De Kennemerstraatweg doorsnijdt het landgoed, met aan de noordwestzijde het Heilooëerbos en Overbos, de Kattenberg en belangrijke zichtlanen, en aan de zuidoostzijde het huis de met tuinen, dienstwoningen, bospartijen, lanen en weilanden. Ook de spoorlijn tussen Heiloo en Alkmaar loopt over het landgoed. Voor reizigers is het dus niet te missen en zeker de moeite van het uitstappen waard.

Landschap Noord-Holland / Cultuur Compagnie

Bronnen

www.natuurmonumenten.nl
www.hendrickdekeyser.nl

Literatuur

Bertram, Christian. Noord-Hollands Arcadia. Ruim 400 Noord-Hollandse buitenplaatsen in tekeningen, prenten en kaarten uit de Provinciale Atlas Noord-Holland. Met een bijdrage van Erik A. de Jong. Alphen aan den Rijn: Canaletto, 2005, 211-212.

Oldenburger-Ebbers, Carla S., Anne Mieke Backer en Eric Blok. Gids voor de Nederlandse tuin- en landschapsarchitectuur. Deel West: Noord-Holland, Zuid-Holland. Rotterdam: De Hef, 1998, 195-196.

Van der Mark, Ana. ‘Transformatie van Buitenplaats Nijenburg. Van adelijk landgoed tot burgermanswoning’ (Praktijkreeks Cultureel Erfgoed, afl. 10, nr.25) Den Haag 2010.

Vereniging Hendrick de Keyser. ‘Jaarverslag 2010’. Amsterdam 2011, 31-33.

Publicatiedatum: 30/04/2012