Oneindig Noord-HollandBeleef de geschiedenis van jouw provincie
NL | EN

Hollandse stadsgezichten om gelukkig van te worden

Wie 'feel good'- schilderijen wil zien van 'de keizer van de Hollandse stadsgezichten', en tevens een bezoekje wil brengen aan het fraaie oude stadje Enkhuizen, kan vanaf nu in het Zuiderzeemuseum terecht. Daar is momenteel 'de grootste Springertentoonstelling ooit' te zien.

Op huiselijke manier getoond

Cornelis Springer was in de negentiende eeuw de belangrijkste Nederlandse schilder van stadsgezichten. Het Zuiderzeemuseum is er dan ook trots op dat het maar liefst tweehonderd werken van hem bij elkaar heeft kunnen brengen: tekeningen, aquarellen, schilderijen. Zo’n tachtig procent van de tentoongestelde werken komt van particulieren en musea. Er zijn maar liefst zeventig verschillende bruikleengevers. Het was dan ook uitzonderlijk druk tijdens de opening van afgelopen zaterdag, waarbij zelfs een extra zaaltje was ingericht met mensen die de openingspraatjes via een beeldscherm konden volgen.

Springers werk wordt op een bijna knusse, huiselijke manier getoond. Hier en daar staan banken waar je op mag zitten. Het idee er achter is dat je zo kunt zien hoe de schilderijen bij de bruikleengevers in de huiskamer hangen. Alleen de antieke kasten, daar mogen we niet aankomen. Het blijft een museum, met kostbare werken, dus het is nou ook weer niet de bedoeling dat we de bekers met popcorn tevoorschijn halen.

Huiskamer met stadsgezichten. Door het oog van Springer in het Zuiderzeemuseum. Beeld: Madelon Dielen

Razend knap geschilderd

Maar we komen natuurlijk niet voor die kasten, we komen voor de ‘razend knap geschilderde’ stadsgezichten van Cornelis Springer (1817-1891), die volgens Springerkenner Arnold Ligthart een feest voor het oog zijn. Niet alleen door zijn meesterlijke techniek, maar misschien nog wel meer door zijn herkenbare straatjes.

Die herkenbaarheid lijkt zo vanzelfsprekend voor een schilder van stadsgezichten, maar dat is het niet. In zijn beginjaren is de uit Amsterdam afkomstige schilder nog op en top een romanticus, wat inhoudt dat de steden die hij schildert geheel of gedeeltelijk uit zijn fantasie zijn ontsproten. Maar dat verandert als de Amsterdamse kunsthandel Frans Buffa en Zonen hem opdracht geeft om een serie prenten te maken van verschillende plekken in Amsterdam.

De opening trok veel publiek. Beeld: Arnoud van Soest

Realistischer

Vanaf dat moment – zo rond 1854 – worden zijn schilderijen een stuk realistischer. Die herkenbaarheid van zijn werk (je kunt vaak de steentjes tellen) zou de sleutel van zijn succes vormen. Springer komt uit een architectenfamilie, dus hij had een goed oog voor de verhoudingen van de gebouwen die hij vaak in opdracht schilderde. Hij boerde zo goed dat opdrachtgevers soms twee of drie jaar moesten wachten voordat ze hun Springer in huis hadden. Op het hoogtepunt van zijn roem kon hij makkelijk een paar jaarsalarissen voor zijn schilderijen vragen. De hedendaagse kunstliefhebber is dus een stuk goedkoper uit. Die hoeft maar een museumkaartje te kopen en krijgt dan niet één, maar tweehonderd werken te zien. De helft daarvan is bovendien al honderd jaar niet meer in het openbaar te zien geweest.

De Waag met kaasmarkt in Enkhuizen. Stadsgezicht van Cornelis Springer 1868, collectie Zuiderzeemuseum

Toegankelijk en aaibaar

Op de tentoonstelling hangen vrij veel werken die in Enkhuizen zijn gemaakt, want Springer had een voorkeur voor steden waar de rijke zeventiende-eeuwse architectuur van de Gouden Eeuw nog tastbaar aanwezig is. Maar ook andere Zuiderzeesteden als Hoorn, Medemblik, Edam, Monnickendam, Amsterdam en Naarden zijn op de expositie terug te vinden.

Springers werk is niet alleen herkenbaar, maar ook ‘toegankelijk en aaibaar’, zo vertelde kunstkenner Jop Ubbens van veilinghuis Christie’s, die tijdens de opening een kunstcollege gaf over de oplevende belangstelling voor romantische schilderen uit de tweede helft van de negentiende eeuw. De huidige wintertentoonstelling in het Haarlemse Teylers Museum en de Krusemanexpositie in Stedelijk Museum Alkmaar zijn daar goede voorbeelden van.

Perspectief tekeningen. Tentoonstelling Cornelis Springer in het Zuiderzeemuseum. Zaal 6. Beeld: Madelon Dielen

Feel good – schilderijen

En nu dan deze tentoonstelling over Springer, die Ubbens ‘de keizer van het Hollandse stadsgezicht’ noemde. Dat hij zijn werk aaibaar noemde, kwam door de ‘lieve en aanlokkelijke taferelen’, die ons in deze roerige tijden een gevoel van veiligheid geven. Het zijn ‘fijnbesnaarde kijkplaatjes’ die de hedendaagse museumbezoeker ‘de broodnodige geborgenheid en veiligheid geeft in deze onrustige en complexe wereld om ons heen.’ Voor Ubbens was Springer niet minder dan een zenmeester, ‘die ons laat peinzen en reflecteren’ en die met zijn verfijnde composities ‘zoete herinneringen naar boven brengt en ons meesleept in nostalgische contemplatie.’

Wat kunst al niet vermag. Er is trouwens nóg een reden om deze tentoonstelling van ‘feel good’- schilderijen te bezoeken. Uit hersenonderzoek zou gebleken zijn dat het bewonderen van een kunstwerk een gelukzalig gevoel oplevert, ‘net zoals het kijken naar een geliefde.’ Nou ja, als dat geen reden is om naar Enkhuizen af te reizen…De Tentoonstelling ‘Door het oog van Springer’ is tot en met 10 april te zien in het Zuiderzeemuseum in Enkhuizen. Vanaf het museum vertrekken bovendien elke zondag om drie uur gratis stadswandelingen door Enkhuizen, die worden geleid door leden van de Vereniging Oud-Enkhuizen.

Jop Ubbens van Christie’s gaf een gastcollege

Auteur: Arnoud van Soest

Publicatiedatum: 16/12/2015

Aanvullingen

Vul deze informatie aan of geef een reactie.

Plaats een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Vereiste velden zijn gemarkeerd met *. Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd.