2 min

Kunstproject

De stolpersteine zijn bedacht door de Duitse kunstenaar Gunter Demnig. In 1995 plaatste hij de eerste stolperstein in Keulen om de deportatie van Roma en Sinti te herdenken. Dat deed hij overigens zonder toestemming. Volgens de kunstenaar ontstond het idee van de stolpersteine toen iemand uit Keulen beweerde dat er nooit Roma en Sinti in haar buurt hadden gewoond. De stolpersteine moesten slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog symbolisch terugbrengen naar hun woonplaats. Tegelijkertijd zouden de huidige bewoners gedwongen worden zich te realiseren wie er voorheen in hun buurt hadden gewoond. Zijn idee sloeg aan en inmiddels wordt het wel het grootste monument ter wereld genoemd.

Struikelsteen in Hoorn.

Herdenken

Op iedere gedenksteen wordt één slachtoffer herdacht. Dat maakt deze vorm van herdenking heel anders dan andere bekende holocaust monumenten, zoals die op Dam. Daar worden alle slachtoffers herdacht volgens een vaste traditie die door de overheid is bepaald. Die herdenkingsrituelen zijn massaal en volgen een strak patroon met veel militair vertoon. Dat er weerstand is tegen deze vorm van herdenken, die wel eens industrieel wordt genoemd, is niet zo vreemd. Er is doorgaans weinig ruimte voor elementen die als ‘fout’ worden bestempeld. De oorlog, volgens sommigen de laatste collectieve ervaring van Nederland, wordt nog steeds op een vrij krampachtige manier herdacht.

Gunter Demnig.

Persoonlijk

Daarom koos Gunter Demnig voor een compleet andere aanpak. De steentjes moeten worden aangevraagd door ‘gewone’ mensen. Vervolgens worden de messing plaatjes niet machinaal gemaakt maar met de hand. Ze worden persoonlijk door kunstenaar Gunter Demnig gelegd, niet om een groep te herdenken maar een individu. Ze steken iets uit boven de andere tegels, waardoor mensen bijna letterlijk over de geschiedenis struikelen. Om te kunnen lezen wie er wordt herdacht moet je als voorbijganger bukken, je maakt dan als het ware vanzelf een buiging voor het slachtoffer.

Struikelstenen.

Succesverhaal

In het individuele karakter van de stolpersteine ligt het ongekende succes van het project. Ze sluiten aan op een trend die in de hele maatschappij zichtbaar is: individualisering en behoefte aan persoonlijke verhalen. Tegelijkertijd is er steeds meer behoefte aan herdenken. Waar die behoefte vandaan komt is een ander onderwerp, maar kunstenaar Gunter Demnig wist in ieder geval uitstekend in te spelen op beide trends. Een kritische noot die wel veel wordt gehoord is dat gedenksteentjes voor je deur heel confronterend kunnen zijn. Ook is het inmiddels de vraag of het karakter van dit project gehandhaafd kan worden nu het zo succesvol blijkt. Gunter Demnig kan door de grote vraag niet meer alle steentjes zelf maken, bij het leggen van de steentjes wordt soms de hulp van stratenmakers ingeroepen en de meeste aanvragen worden tegenwoordig door de overheid gedaan. Maar of dat afbreuk doet aan de betekenis van het monument is natuurlijk een persoonlijke kwestie. Zou jij een struikelsteen in je straat willen hebben, of liever niet?

Auteur: Machiel Spruijt

Publicatiedatum: 10/03/2016