3 min

Runenschrift?

In 1963 werd door de heer H. Schöne op de akker op de Aardjesberg van het Goois Natuur Reservaat een aardewerkscherfje gevonden van een Romeinse pot of beker. Het wandscherfje stamt uit de derde of vierde eeuw na Christus. In de scherf leken ‘runentekens’ te zijn gekerfd, die in de jaren ’60 binnen de universiteiten van Amsterdam en Groningen voor de nodige ophef zorgden. In 1980 verscheen een Duitstalig artikel met de titel ‘Eine neue Runeninschrift in den Niederlanden?’. De terughoudende conclusie uit dit artikel luidde dat het wellicht beter was te spreken van ‘runenähnlichen Ritzungen’ (rune-achtige krassen).

In 2008 nam archeoloog Anton Cruysheer in het kader van een onderzoek naar Romeinse vondsten uit het Gooi hierover contact op met de Nederlandse runenspecialist, Tineke Looijenga van de Rijksuniversiteit Groningen. Zij bevestigde wat reeds werd vermoed: het betrof wel degelijk letters en wel van het Latijnse schrift. Op de scherf zijn de Latijnse letters ALx te lezen.

Romeinse aardewerkscherf met ingekraste letters, 3e-4e eeuw. Foto: A. Cruysheer.

Romanisering ten noorden van de Limes

De komst van de Romeinen betekende een grote omwenteling voor de bevolking van de Lage Landen. Zij brachten innovaties als het schrift, het bouwen met steen en het gebruik van muntgeld met zich mee. In het jaar 12 v. Chr. lijfde het Romeinse leger de zuidelijke helft van Nederland in bij het Romeinse Rijk. De grens tussen het Romeinse zuiden en het ‘barbaarse’ noorden werd gevormd door de Limes, een stelsel van forten langs de rivier de Rijn. Het Gooi lag slechts op 16 km afstand van deze grens. De invloedssfeer van de Romeinen strekte dus tot diep in het Gooi.

Dit blijkt onder meer uit de vondst van Romeinse munten in het gebied tussen Naarden en Huizen. Vermoedelijk onderhielden de inheemse bewoners van het Gooi intensieve (handels)contacten met de legioensoldaten in de Romeinse forten langs de Rijn, waaronder het fort bij Vechten. Dit beeld wordt bevestigd door onderzoek naar andere Romeinse vondsten uit het Gooi. De Latijnse letters op de aardewerken potscherf zijn tot nu toe de oudste aanwijzing voor geletterdheid en Romanisering in het Gooi. Romanisering staat hierbij voor het overnemen van de Romeinse gebruiken, waaronder kleding, geldgebruik, bouwkunde, wetenschap etc.

Kaart van de Neder-Germaanse Limes, de noordgrens van het Romeinse Rijk. Bron: Ziegelbrenner, via Wikimedia.

Griekse tot slaaf gemaakten

De vraag is waarom iemand destijds letters in een pot of beker heeft gekrast. Uit onderzoek blijkt dat dit meestal een persoonsnaam betreft: de eigenaar van het aardewerk. Op het Gooise scherfje staan te weinig letters om er een complete naam uit te reconstrueren, maar in Engeland zijn volledige namen op potten en bekers teruggevonden. Dit bleken verrassend genoeg Griekse namen te zijn, geen Romeinse. Waarschijnlijk komt dit omdat daar destijds veel Griekse slaven werden geïmporteerd.

Er is te weinig bewijs om met zekerheid te kunnen zeggen dat de Gooise pot met ingekraste naam ook van een Griekse slaafgemaakte was, maar het is wel mogelijk. Mensen schreven de naam van een tot slaaf gemaakte op een stuk aardewerk, zodat ze niet uit dezelfde pot zouden eten of drinken. Bovendien kon men door het toewijzen van een gebruiksvoorwerp aan een slaafgemaakte hem of haar hier ook verantwoordelijk voor houden.

Romeinen in Nederland.

Tekst: Huis van Hilde, bewerkt door Sarah Remmerts de Vries

Publicatiedatum: 21/04/2020