Nationaal Holocaust Museum

Beeld: Luuk Kramer, Joods Cultureel Kwartier

Nationaal Holocaust Museum

Waarom een nieuw museum?

Het nieuwe museum is een initiatief van het Joods Cultureel Kwartier, een verzameling Joodse musea in de binnenstad van Amsterdam bestaande uit het Joods Historisch Museum, de Portugese Synagoge en de Hollandsche Schouwburg. Nu kun je op een paar minuten lopen van het Joods Historisch Museum en de Portugese Synagoge de nieuwste aanwinst van het Joods Cultureel Kwartier bezoeken.

Een vraag die de oprichters van het nieuwe museum vaak horen is: ‘Waarom?’. Waarom wordt meer dan zeventig jaar na de Tweede Wereldoorlog een nieuw museum geopend? Heeft Nederland niet al genoeg musea over de oorlog en de Holocaust? Volgens Emile Schrijver, directeur van het Joods Historisch Museum, is het ‘waarom’ vanzelfsprekend. Het is altijd nodig om bij de Holocaust stil te staan, zegt hij. Zeker in Nederland, waar nog geen museum is dat het hele verhaal verteld. In Nederlandse musea stopt het verhaal over de Holocaust vaak bij de grens. De gebeurtenissen in de buitenlandse kampen worden minder vaak verteld. Daarom kijkt het museum nadrukkelijk over de landsgrenzen.

Hollandsche Schouwburg

Tegenover het Nationaal Holocaust Museum. Beeld: Wikimedia Commons

Hollandsche Schouwburg

Een bijzondere locatie

Het gebouw waar het museum is gevestigd heeft een bijzondere geschiedenis. Vroeger zat hier de Hervormde Kweekschool, een plek waar docenten werden opgeleid. Aan de overkant van de straat, in de Hollandsche Schouwburg, werden Joden tijdens de Tweede Wereldoorlog verzameld voordat ze naar concentratiekampen werden gebracht. Hun kinderen verbleven in de crèche naast de kweekschool. Wanneer de tram pal voor de Schouwburg bij de tramhalte stopte hadden de Duitse bewakers in de Schouwburg even geen zicht op de crèche. Meerdere keren werden op dat moment enkele Joodse kinderen razendsnel naar de Kweekschool gebracht, waarna ze door het verzet elders in veiligheid werden gebracht. Op deze manier zijn zo’n zeshonderd kinderen gered.

Voor het Joods Cultureel Kwartier is het belangrijk om de verhalen te vertellen op relevante locaties. Emile Schrijver benadrukt het belang van de omgeving: “We willen de geschiedenis van de Jodenvervolging vertellen in de gebouwen waarin het heeft plaatsgevonden”. Voor de bezoeker geeft het een extra dimensie aan de ervaring van het museumbezoek. Het pand is nauwelijks verbouwd, aan alles is nog zichtbaar dat hier vroeger een school zat. Samen met de Schouwburg aan de overkant, die af en toe door een tram aan het zicht wordt onttrokken, is het een bijzondere plek waar je gedwongen wordt tot nadenken.

Jeroen Krabbé, Sobibor – 9 juli 1943, omstreekst 10.30 uur

Beeld: Machiel Spruijt

Jeroen Krabbé, Sobibor – 9 juli 1943, omstreekst 10.30 uur

De erfenis van Abraham Reiss

De eerste tentoonstelling gaat over Abraham Reiss, de grootvader van Jeroen Krabbé. Hij is diamanthandelaar in Amsterdam als in 1929 de financiële crisis uitbreekt. Hij verliest zijn hele vermogen. Na de Duitse inval in Nederland wordt Reiss gedeporteerd naar Westerbork en vervolgens naar het vernietigingskamp Sobibor. Daar wordt hij op 9 juli 1943 vermoord. Jeroen Krabbé baseerde zich op foto’s, brieven en familieverhalen om het leven van zijn grootvader vast te leggen op het doek.

Het is voor de bezoeker een enigszins ongemakkelijke ervaring. De grote schilderijen zijn confronterend. Abraham Reiss staat vrijwel altijd in het midden van de doeken, een grijze vlek op een kleurrijke achtergrond. Hij is los komen te staan van de wereld, een slachtoffer van de werkelijkheid. Hij is zonder wil en zonder menselijkheid. De bezoeker loopt in chronologische volgorde langs de negen schilderijen en ziet hoe Abraham Reiss steeds meer wordt vernederd, totdat op het laatste schilderij een indrukwekkende leegte zijn einde pijnlijk duidelijk maakt.

Het museum opent niet voor niets met deze tentoonstelling. Het is een goed voorbeeld van de manier waarop het nieuwe museum het verhaal van de Holocaust wil gaan vertellen, door de ogen van betrokkenen. Dus niet de grote verhalen en historische feiten, maar juist vanuit de ervaring. Dat betekent verder dat het museum zich niet beperkt tot de periode 1940-1945, maar ook aandacht besteed aan de aanloop naar de Tweede Wereldoorlog en de nasleep. De Holocaust was immers geen afzonderlijke periode in de geschiedenis, er ging een heel verhaal aan vooraf en de gevolgen ervan denderen door tot de dag van vandaag.

Jeroen Krabbé voor zijn werk ‘april 1942’.

Beeld: Machiel Spruijt

Jeroen Krabbé voor zijn werk ‘april 1942’.

Van tentoonstelling naar museum

De tentoonstelling is de eerste fase van het Nationaal Holocaust Museum. In deze fase richt het museum zich op mogelijkheden van verbeelding van de Holocaust. Het werk van Jeroen Krabbé is daar een goed voorbeeld van. De komende tijd zullen er verschillende voorstellingen en evenementen worden gehouden die hier op aansluiten. Voor de verdere realisatie van het museum is nog veel geld nodig, dat het museum via donaties hoopt te verzamelen. Het duurt waarschijnlijk nog minimaal drie jaar voordat het museum helemaal af is. Maar in de tussentijd is het museum in oprichting alvast een bezoek waard.

Kijk op de website van het Nationaal Holocaust Museum voor meer informatie.

Auteur: Machiel Spruijt

Publicatiedatum: 17/05/2016