De zilveren lavaboschaal van Isbrant Blom

Beeld: Stedelijk Museum Alkmaar

De zilveren lavaboschaal van Isbrant Blom

Zeldzaam zilver

Zeventiende-eeuws zilver is in het algemeen zeldzaam.Voor Alkmaar speelt extra mee dat in een kleine provinciestad niet zoveel zilversmeden werkzaam zijn geweest als in bijvoorbeeld Amsterdam.  Juist omdat Alkmaars zilver uit de zeventiende eeuw zo zeldzaam is, is het bijzonder dat er een schaal uit 1680 op de markt kwam. Toen de directeur van het Stedelijk Museum Alkmaar in maart 2009 op de jaarlijkse grote kunstbeurs in Maastricht (TEFAF) een zilveren lavaboschaal van een Alkmaarse meester zag, was het besluit dan ook snel genomen: het museum zou proberen de schaal te verwerven. Dankzij steun van de Vereniging Rembrandt kon tot aankoop worden overgegaan en is de schaal nu te bewonderen in de vaste presentatie van het Stedelijk Museum Alkmaar.

Lavaboschaal in Hollandse bloemstijl

In een zogenaamde lavaboschaal werd het water opgevangen dat uitgegoten werd tijdens de liturgische handwassing door een bisschop, abt of pastoor. Vaak hoort er bij zo’n schaal ook een kan. Bij de Alkmaarse schaal hoort geen kan, of deze is gescheiden geraakt van zijn wederhelft en verloren gegaan. Deze zilveren lavaboschaal is een geslaagd voorbeeld van de zogenaamde Hollandse bloemstijl, die in de jaren zeventig en tachtig van de zeventiende eeuw gangbaar was. Behalve kunsthistorische kwaliteiten heeft de schaal ook historische waarde. Hij biedt mooie aanknopingspunten voor verhalen over Alkmaar en Alkmaarders. Zo vertelt het object over het bloeiende bedrijf van de Alkmaarse zilversmeden en over de katholieke geloofsbeleving binnen Alkmaar en de regio na de reformatie.

Bloemmotieven op Alkmaarse zilveren schaal

Beeld: Stedelijk Museum Alkmaar

Bloemmotieven op Alkmaarse zilveren schaal

‘Silversmit’ Isbrant Blom

De zilversmid die de schaal maakte heeft zijn handtekening, het zogenaamde meesterteken, erop aangebracht. Het betreft een tulpje, dat wordt toegeschreven aan Isbrant Blom. Deze kunstenaar is terug te vinden in de Alkmaarse archieven. Zo blijkt uit het gildearchief van de Alkmaarse goud- en zilversmeden dat Blom op 13 mei 1672 werd ingeschreven. In 1687 vervulde hij de functie van keurmeester en in 1689 die van deken. Uit de doop-, trouw- en begraafregisters is tenslotte op te maken dat hij op 11 juli 1690 in de Grote Sint Laurenskerk te Alkmaar werd begraven. Bij de teraardebestelling van de ‘silversmit’ werd de kerkklok ‘2 poosen geluijt’.

Wie was de opdrachtgever?

Blom werkte voor een geografisch nogal verspreide klantenkring. Dat maakt het moeilijk te bepalen voor welke schuilkerk deze lavaboschaal is vervaardigd en wie de opdrachtgever was. De schaal zelf biedt twee aanknopingspunten: de afgebeelde heiligen en de initialen vlak onder de bovenrand (BVHPAVBL). De initialen zijn waarschijnlijk van de opdrachtgever, in dit geval twee gulle gevers, genaamd ‘B. van H.. (priester)’ en ‘A.. van B. (licentiaat – ‘student theologie’)’.

Ongrijpbare heiligen

De figuren op de schaal kunnen patroonheiligen zijn van de schuilkerk waarvoor de schaal bestemd was, of naamheiligen van de opdrachtgevers. De figuren in de rand zijn vrij gemakkelijk te herkennen: boven en onder zijn Christus en Maria temidden van wolken afgebeeld, links en rechts de heilige Agnes met een lam en de heilige Antonius van Padua met een lelie. De heiligen in het midden zijn helaas minder gemakkelijk te identificeren. Tot op heden moeten we het houden op ‘een heilige bisschop en een heilige prins of koning, die waarschijnlijk in Alkmaar of omgeving bijzondere verering genoten’.

Heiligen op Alkmaarse zilveren schaal

Beeld: Stedelijk Museum Alkmaar

Heiligen op Alkmaarse zilveren schaal

Laatste raadselen

Het Stedelijk Museum Alkmaar heeft zijn uiterste best gedaan alle raadselen rond de zilveren schaal op te lossen, maar twee vragen blijven onbeantwoord. Voor welke kerk was de schaal bedoeld en van wie kreeg Blom de opdracht hem te maken? “Suggesties zijn van harte welkom”, aldus conservator Christi Klinkert. Misschien kan met de hulp van webbezoekers de laatste mysteries rond deze zilveren schaal worden opgelost.

Auteur: Tanja Schermerhorn i.s.m. Christi Klinkert (deze tekst is een bewerking van:Bijdrage Bulletin Vereniging Rembrandt 20 (2010) door Christi M. Klinkert, conservator Stedelijk Museum Alkmaar)

Publicatiedatum: 27/12/2010