Oneindig Noord-HollandBeleef de geschiedenis van jouw provincie
NL | EN

Het Gemaal ‘Limmen’ in Akersloot

Het gemaal is in 1879 gebouwd als stoomgemaal met vijzel ten behoeve van de Groot-Limmerpolder. Sinds 1919 is het gemaal als electrogemaal met vijzel in gebruik. Het complex bestaat uit een machinegebouw met voor- en achterlopen, een schuurtje, alsmede een inwateringsduiker. De schoorsteen en de kolenloods zijn verdwenen.

De Goot-Limmerpolder werd bemalen door twee windmolens: de Noordermolen en de Zuidermolen. Op de plaats van de Zuidermolen kwam het stoomgemaal te staan. Wel hergebruikte men dezelfde houten vijzel en vijzelkom met waterlopen. In 1882 werd die vijzel vervangen door een ijzeren vijzel. Deze wordt nog altijd gebruikt.

Wie het gemaal ontwierp is niet bekend. De aannemers waren Reyer Klaas Koppe uit Westgraftdijk en Guurtje Spaans, weduwe van Durk Krom uit Akersloot. De stoominstallatie bestond uit één ketel met Gelloway buizen en een horizontale 40 pk stoommachine van hoge druk met condensatie. Het interieurontwerp verschilde sterk met de gebruikelijke indeling in gemalen van W.C. en K. de Wit. Ook aan de buitenkant verschilt dit gemaal met de meeste anderen. De voorgevel is rijkgedecoreerd met siermetselwerk, de dakhelling is steiler dan anders en het pand oogt meer als een huis dan als een utiliteitsgebouw. Zeker sinds de schoorsteen is verwijderd.

Het gemaalcomplex in Akersloot. Bron: Provincie Noord-Holland.

Overgang naar elektrische bemaling

Met de overgang naar de elektrische motor is een deel van het interieur gewijzigd. De ruimteverdeling bleef wel gelijk. De ketelruimte werd verbouwd en deels in gebruik genomen als transformatorruimte. Het machinegedeelte bleef voor een groot deel gespaard. Er kwam een 80 pk draaistoom-electromotor in. Sinds 1919 is dat interieur niet meer veranderd. Zo is nog het houten hokje met glazen ruitjes te zien die de machinist beschermde tegen het lawaai van de stoommachine.

Het hoofdgebouw van het gemaal in Akersloot. Bron: Provincie Noord-Holland.

Bijzonderheden

De combinatie van een gaaf exterieur en een grotendeels oorspronkelijk interieur maakt het gemaal tot een representatief voorbeeld van een ontstoomds poldergemaal.

Ten zuiden van het machinegebouw staat het schuurtje. Het is opgetrokken uit baksteen. Aan de noordzijde van het machinagebouw is de inwateringsduiker dat geheel van hout is gemaakt.

Het bijgebouwtje van het gemaal in Akersloot. Bron: Provincie Noord-Holland.

Waarde

Het complex is van architectuurhistorische waarde om verschillende redenen. Het is een vrijwel gaaf en goed bewaard gebleven voorbeeld van een utiliteitsgebouw. Het is ook een goed voorbeeld van zijn specifieke bouwtype. De hoofdvorm, detaillering en materiaalgebruik maken het geheel ook erg bijzonder. Daarnaast dragen zowel het interieur (met het zeldzame apart aangebrachte beschermhokje van de machinist) als het exterieur (het decoratieve gebruik van de bakstenen) bij aan de waardering.

Cultuurhistorisch is de combinatie van gemaal en waterlopen van belang als vrijwel gaaf en zelfzaam geworden element uit de geschiedenis van de waterhuishouding in Noord-Holland, voornamelijk als voorbeeld van een voormalig stoomgemaal uit 1879.

Het gemaalcomplex in Akersloot. Bron: Provincie Noord-Holland.

Uit historisch civiel-technisch oogpunt is de geklonken vijzel uit 1882 met originele kamwielen met azijnhouten tanden van belang. Mede door de zeldzaamheid van het geheel. Ook is het gemaal een mooi voorbeeld van een vroege aanpassing van een stoomgemaal aan het gebruik van electriciteit door middel van een electromort uit 1919 met schijfwielen en riemoverbrenging uit hetzelfde jaar.

 

Publicatiedatum: 06/03/2012

Aanvullingen

Vul deze informatie aan of geef een reactie.

Plaats een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Vereiste velden zijn gemarkeerd met *. Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd.