Het bezoek van Peter de Grote vastgelegd door een Zaanse dominee

In 1697 bracht Tsaar Peter de Grote een bezoek aan Zaandam. Over dit bezoek zijn inmiddels talloze boeken, prenten, schilderijen en verhalen verschenen, maar in de oude archieven van de gemeente Zaandam is maar weinig over het bezoek te vinden. Op zich is dat ook niet zo verwonderlijk, want het was geen officieel staatsbezoek. Nederland was in die tijd een republiek en had de (Spaanse) koning afgezworen en werd daarom door Rusland niet erkend. Toch was Nederland wel interessant als handelspartner, met name voor wapens. Het bezoek van Peter de Grote aan Zaandam was vooral gericht op het leren van de scheepsbouwtechnieken.

2 min

Persoonlijke aantekeningen tussen de doopinschrijvingen

Een belangrijk ooggetuigenverslag van het bezoek is te vinden in een doopregister van de Evangelisch Lutherse kerk van Zaandam. Dominee van deze kerk was Georgius Henricus Petri, geboren in 1644 in het Duitse Giessen. Vanaf 1673 was hij predikant in Zaandam. Tussen de doopinschrijvingen door maakte hij aantekeningen van belangrijke gebeurtenissen in Zaandam. In een doopregister werden alle kinderen geregistreerd die in de kerk gedoopt waren. Tot 1811 werden gegevens over het dopen, trouwen en begraven bijgehouden door de kerken. Deze boeken zijn een belangrijke bron bij het doen van stamboomonderzoek.
Het is dus opmerkelijk dat tussen de doopinschrijvingen de persoonlijke aantekeningen van dominee Petri te vinden zijn. Onder de doopinschrijving van Antje Bruijn is te lezen dat op 18 augustus 1697 “des morgens ten 8 uuren de Czaar of grootvorst van Moscovien Pieter Alexewis, in een Ceuls schuitje met 6 Moscowiters alhier op Sardam incognito is aangekomen”. Petri noteert dat de Tsaar logeerde bij een smidsknecht van Boij Tijsen [Gerrit Kist], die de Tsaar huisvestte in zijn kleine huisje op ’t Krimp, het huidige Tsaar Peter Huisje.

De aantekeningen van het bezoek van Tsaar Peter de Grote in het doopboek van de Lutherse kerk. Foto: collectie Gemeentearchief Zaanstad

Opdringerige Zaandammers

Zoals bekend was het bezoek van Peter de Grote in Zaandam veel korter dan gepland. Hij zou hier enkele weken blijven, maar het werken werd hem onmogelijk gemaakt door de nieuwsgierige en opdringerige Zaandammers. Hoewel hij volgens Petri gekleed ging in “Sardammer boeren klederen”, was het onmogelijk om incognito over straat te gaan. Uit de aantekeningen van dominee Petri blijkt dat de Tsaar zeven voeten lang was, omgerekend ruim twee meter; voor die tijd dus een reusachtige verschijning. Op uitnodiging van zijn goede vriend Nicolaas Witsen, burgemeester van Amsterdam, vertrok Peter de Grote na acht dagen naar Amsterdam, waar hij in alle rust op de Admiraliteitswerf van de VOC het vak van scheepstimmerman kon leren.

Portret van de Evangelisch-Lutherse dominee Georgius Henricus Petri (1644-1703). Foto: collectie Gemeentearchief Zaanstad

Bouw van de kerk

Ook de rest van de aantekeningen van dominee Petri in het doopboek zijn de moeite van het bestuderen meer dan waard. Zo doet hij in het jaar 1700 bijvoorbeeld verslag van de bouw en de opening van ‘zijn’ Evangelisch Lutherse kerk. De kerk is vandaag de dag nog te vinden in de Vinkenstraat.

Het doopboek en heel veel andere archiefstukken over de geschiedenis van de Zaanstreek zijn te bekijken op de studiezaal van het Gemeentearchief Zaanstad. Kijk voor meer informatie over het gemeentearchief op de website.

De Evangelische Lutherse kerk aan de Vinkenstraat in Zaandam. De kerk is in 1700 gebouwd door Mr. Matthijs van der Wulfter, de eerste preek werd verzorgd door dominee Petri. Foto: collectie Gemeentearchief Zaanstad

Tekst: Sander Wegereef (Gemeentearchief Zaanstad)

Publicatiedatum: 10/12/2013

Aanvullingen

Vul deze informatie aan of geef een reactie.