2 min

Het ontstaan van de Haarlemmerpoort

Om zich te beschermen tegen ongewenste bezoekers trekken steden in de middeleeuwen stadsmuren op. Met de poorten en torens vormen deze bovendien het zichtbare bewijs dat het hierbinnen gaat om een gemeenschap met haar eigen bestuurders. Amsterdam lijkt eeuwenlang een stadsmuur niet nodig te vinden, maar eind vijftiende eeuw komt deze er uiteindelijk dan toch. Verschillende poorten geven daarbij toegang tot de stad. Eén daarvan is de Haarlemmerpoort. In feite is deze ouder dan de stadsmuur. De eerste poort dateert al van 1418, toen Amsterdam alleen nog werd omringd door een verdedigingsgracht en een aarden wal met daarop een rij puntige palen. De Haarlemmerpoort staat aan de westkant van de stad en markeert het begin van de drukke handelsweg tussen Amsterdam en Haarlem.

Willemspoort in 1874.

Nieuwe poorten

In 1506 is het tijd voor een nieuwe poort. De stad groeit en de Haarlemmerpoort wordt een stukje verder naar het westen verplaatst. Een eeuw later, in 1615, ontwerpt stadsarchitect Hendrick de Keyser weer een nieuw exemplaar. Het is een prachtig bouwwerk met een gevel van kostbaar wit zandsteen. De doorgang maakt een flauwe bocht. Zo kan bij een vijandelijke aanval niet met een kanon door de poort naar binnen worden geschoten. Om een voorname entree te kunnen maken, kiest hoog bezoek voortaan graag voor deze bijzondere toegang tot de stad. Buiten de poort, aan de trekvaart naar Haarlem, liggen de herbergen. Hiervandaan vertrekt elk uur een trekschuit naar Haarlem.

25 jaar Koning Willem II, Bron Rieke, J.M.A. (1851-1899). Beeld: Stadsherstel Amsterdam

Haarlemmerpoort wordt Willemspoort

De tijd eist echter zijn tol. Begin negentiende eeuw is de statige poort veranderd in een treurige bouwval. Weer wordt hij afgebroken. In 1840 verrijst een moderne stadspoort in de sobere en strakke neoclassicistische stijl van die periode. De poort is niet bedoeld voor de verdediging van de stad – de stadsmuur bestaat allang niet meer – maar vooral om het innen van belastingen te vergemakkelijken. Bij de intocht van de nieuwe koning, Willem II, op 27 november 1840 wordt de poort officieel geopend. Bij deze gelegenheid dient de poort als triomfboog en krijgt prompt de naam Willemspoort. Een benaming die nooit ingeburgerd zal raken. Voor de Amsterdammer blijft het gewoon de Haarlemmerpoort.Al snel na de voltooiing van de nieuwe Haarlemmerpoort wordt deze weer met afbraak bedreigd, omdat er een nieuw gebouw voor politie en brandweer moet komen. Maar in 1900 wordt de poort toch gerestaureerd. Ook midden twintigste eeuw is de poort in gevaar – ditmaal door een weg die langs de spoorlijn naar Haarlem zou worden aangelegd. Oudheidkundige verenigingen verzetten zich met succes. Een echte functie voor de stad heeft de poort echter niet meer. Sinds 1986 wordt de poort na een renovatie door particulieren bewoond.

Haarlemmerpoort, Amsterdam, 2018. Beeld: Stadsherstel Amsterdam

Auteur: Eva van Dijk

Publicatiedatum: 06/06/2011