Over de toevalligheden in het leven

Het is nu zes jaar geleden dat ik op de trouwreceptie van een goede vriend in mijn woonplaats Baarn, in gesprek raakte met de Baarnse huisarts Peter Schmidt. We spraken over van alles en nog wat. Op een gegeven moment ging ons gesprek over Texel. De heer Schmidt vertelde kort geleden nog op Texel geweest te zijn. Op mijn vraag wat het doel van zijn bezoek was, zei hij een, helaas vergeefse, zoektocht te hebben gemaakt naar het graf van zijn grootvader, Gerardus Schmidt. Mijn belangstelling was gewekt. Ik vroeg Peter Schmidt wat zijn grootvader op Texel had gedaan. Hij antwoordde dat hij leraar aan de toen bestaande Zeevaartschool was geweest, terwijl zijn vader aan dezelfde school een zeevaartkundige opleiding had genoten. Een interessant verhaal. Ik beloofde hem tijdens mijn regelmatige bezoeken aan Texel verder te zoeken. Helaas heb ook ik het graf niet kunnen vinden. Bij later onderzoek bleek dat het graf reeds geruime tijd geleden geruimd was.
Het bovenstaande gebeuren kwam terug in mijn herinnering toen ik in de december 2006 editie van het tijdschrift van de Historische Vereniging Texel een op 13 maart 1913 gemaakte foto zag met daarop afgebeeld de eerste lichting leraren en leerlingen van de pas opgerichte Zeevaartschool Texel. Met daarbij de vraag de getoonde personen van een naam te voorzien. Ik dacht terug aan mijn ontmoeting met mijn plaatsgenoot. Het moest nu mogelijk zijn om, met zijn hulp, leraar Schmidt te identificeren. Ik nam contact op met Peter Schmidt. Deze beloofde om de fotoalbums van zijn grootvader uit het familiearchief te halen. Aan de hand van eventueel aanwezig vergelijkingsmateriaal moest het mogelijk zijn een positieve identificatie  te verkrijgen. Een week later werd ik gebeld met de mededeling dat de fotoalbums in Baarn ter inzage lagen en dat ik hartelijk welkom was in huize Schmidt.

Wat er met mij gebeurde toen ik de bewuste albums inkeek laat zich het beste omschrijven als ’een positieve geschiedenisshock’. Schitterende familiefoto’s, portretten, waarvan de oudste dateerde uit 1888,    foto’s van in- en exterieur van de Zeevaartschool, groepsfoto’s, actiefoto’s, en bovendien veel foto’s uit de tijd dat Gerardus Schmidt als stuurman en later als kapitein op de Grote Stoomvaart voer. Kortom, het verleden kwam tot leven! Tevens weten we nu dat leraar Schmidt de tweede heer van links, zittend is. Een meer dan geslaagde positieve identificatie!

In ‘Requiem voor een Zeevaarder’, werden ook de kwaliteiten van Frans Tjallingii als fotograaf beschreven en geïllustreerd door de indrukwekkende foto van een, nabij ’t Horntje, tegen het ijs, vastgelegde veerboot ’Marsdiep’. Een aantal van de in de strenge winter van 1929 door Frans gemaakte foto’s vond ik ook terug in het fotoalbum van leraar Schmidt. Dat beiden uit Friesland kwamen, was ongetwijfeld meer dan genoeg reden voor een goede band tussen leraar en leerling.

Geliefde leraren

In het in 1976 verschenen standaardwerk ’tLant van Texsel’ schreef de auteur de heer J.A, van der Vlis, van 1921 tot 1928 onderwijzer aan de Openbare Lagere School in Den Burg en in 1964 tot ereburger van Texel benoemd, in een hoofdstuk gewijd aan de Zeevaartschool, de volgende, opmerkelijke, zin:
’Geliefde leraren van wie de namen nog niet vergeten zijn, waren G. Schmidt, D. Ruijterman en P. Vijn’. Bijzonder genoeg om aandacht te schenken aan dit illustere drietal leraren.

G. (Gerardus) Schmidt

Gerardus Schmidt werd op 16 december 1873 te Leeuwarden geboren uit het huwelijk van Ulfert Frerick Schmidt en Johanna Wilhelmina Görlach. De jonge Gerardus volgde in de daarop volgende jaren tachtig een zeevaartkundige basisopleiding op het schip de Zeehond van het sinds 1849 bestaande Matrozen Instituut der Koninklijke Nederlandsche Zeil-en Roeivereniging te Amsterdam. Een later, in 1941, in dienst genomen en bij velen bekend opleidingsschip van dit Instituut was de Pollux 2. Voor het behalen van zijn stuurmansrangen, met als afsluiting het diploma 1estuurman Grote Stoomvaart, studeerde hij aan de gerenommeerde, sinds december 1818 bestaande Zeevaartschool te Harlingen. Hij voer bij verschillende rederijen waaronder Stoomvaart Maatschappij Zaanlandia, gevestigd te Zaandam, en bij de in die dagen bekende rederij Scheepvaart- en Steenkolen Maatschappij, S.S.M, uit Rotterdam. Bij deze rederij voer hij op diverse schepen, waaronder het s.s Waterland, Friesland en Schieland. In oktober 1907 maakte hij op het s.s Waterland zijn eerste reis als kapitein.

In oktober van het jaar 1912 solliciteerde kapitein Schmidt, als één van elf kandidaten, naar de betrekking van leraar praktische zeevaartkunde aan de op te richten Gemeentelijke Zeevaartschool te Texel. Zijn sollicitatiebrief verstuurde hij tijdens zijn verlof vanaf zijn toenmalige woonadres, Prinsenstraat 8, Harlingen. In een door de directie van de S.S.M geschreven aanbevelingsbrief werd kapitein Schmidt omschreven als’een ervaren en ijverig gezagvoerder en bekwaam navigateur’. Op 29 november 1912 gaf de Raad van de Gemeente Texel, in een door Burgemeester en Wethouders ondertekende brief, zijn fiat aan de benoeming tot leraar praktische zeevaartkunde gegeven. Kapitein Schmidt zou deze functie vervullen tot en met de dag waarop in de zomer van het jaar 1933 de deuren van de Zeevaartschool Texel voorgoed gesloten zouden worden.

Niet alleen in het leslokaal maar ook in de praktijk werd onder de bezielende leiding van Schmidt de zeevaartkunde beoefend. Dit gebeurde aan boord van de klipper ’Lichtstraal’, en in later jaren op de motorzeilschepen ’Prins Hendrik’ en ’Prinses Juliana’ waarmee in het voorjaar gedurende een week een vaartocht op de Wadden en de Zuiderzee, het latere IJsselmeer, werden gemaakt. Reizen waarbij ondermeer Lemmer, Amsterdam, Harlingen en soms ook Terschelling werden aangedaan.

De kinderen Schmidt*

Op 2 juni 1902 was Gerardus Schmidt in Harlingen met de eveneens uit deze plaats afkomstige Ida Schaafsma getrouwd. Hier werden ook hun vier kinderen geboren, twee dochters en twee zonen. Na zijn benoeming aan de Texelse Zeevaartschool in 1912, verhuisde het gehele gezin naar Den Burg.

Dochter Hitje “Hitty” Gerarda , werd geboren op 5 maart 1903. Tijdens haar werkzame leven op Texel was zij verloskundige van beroep. In 1938 verhuisde zij naar Den Helder. Zij overleed te Tiel op 2 juli 1939. De op 10 oktober 1904 geboren Johan Wilhelm trad in de voetsporen van zijn vader en ging ook naar zee. Hij volgde de opleiding voor stuurmansleerling aan de Zeevaartschool Texel, waar hem op 9 juli 1921 het felbegeerde diploma werd uitgereikt. Hij overleed op 23 februari 1981 te Tiel.
De tweede dochter Barendina Ida, werd geboren op 27 december 1907. Zij overleed op 12 juni 1917 op negenjarige leeftijd en werd begraven op de Algemene Begraafplaats in Den Burg. Een groot en tragisch verlies voor het echtpaar Schmidt. De jongste zoon Gerardus werd op 20 november 1910 geboren. In 1933 verhuisde hij naar Den Helder, waar hij als elektromonteur werkzaam was op de Rijkswerf. Hij overleed op 18 november 1978 te Amsterdam.

De familie Schmidt

Op de jaarlijkse feestavonden van de Zeevaartschool liet de familie Schmidt van zich horen. Mevrouw Ida Schmidt-Schaafsma verzorgde vele jaren declamatie- en zangvoordrachten, met daarin een prominente plaats voor ’Het liedvan de Vuurtoren’. In later jaren verzorgde dochter Hitty de muziek op de feestavonden van de Zeevaartschool. In de Texelsche Courant van 29 juli 1914 lezen we dat op 2 december van dat jaar het twaalfeneenhalfjarig huwelijksfeest van het echtpaar Schmidt gevierd werd. Het gezin woonde op vele adressen in Den Burg, het laatst in het nog steeds bestaande pand Schilderend 30, min of meer recht tegenover de Zeevaartschool. Na de hiervoor beschreven sluiting van de Zeevaartschool verhuisde het echtpaar Schmidt op 25 juli 1933 naar Den Helder, waar zij hun intrek namen in het pand Binnenhaven 37. Na op diverse adressen in Den Helder gewoond te hebben verhuisden zij, door oorlogsomstandigheden gedwongen, op 22 mei 1943 naar het vertrouwde Harlingen, waar zij op het adres Rommelhaven 24 (boven) hun intrek namen.

Ruim een half jaar na het einde van de Tweede Wereldoorlog keerden zij in december 1945 terug naar Den Helder. Na eerst een periode op Zuidstraat 86 ingewoond te hebben, verhuisden zij naar de Duinweg 41. Dit adres werd, naar later zou blijken, hun laatste gezamenlijke woonadres. Op 12 oktober 1946 overleed Gerardus Schmidt in het huis van zijn jongste zoon Gerard jr., op het adres Parallelweg 69. Op woensdag 16 oktober vond de begrafenis plaats op de Algemene Begraafplaats te Den Burg.

D.(Dirk) Ruijterman, geboren op 13 oktober 1889 in Alkmaar.

Als (oud) scheepsmachinist gaf hij ondermeer les in de vakken scheepsbouw en scheepswerktuigkunde. Evenals Schmidt was ook Ruijterman tot aan de sluiting in 1933 aan de Zeevaartschool verbonden. Hij woonde met zijn echtgenote, de uit Rotterdam afkomstige, Elisabeth Wiskie, ondermeer op het adres Schilderend30, inhetzelfde huis dat later ook door de familie Schmidt bewoond zou worden. Ook woonde hij op het adres Julianastraat 4, een woning bij de voormalige gasfabriek, welke van 1907 tot1914 inbedrijf was, alsmede op de adressen Weverstraat 71 en Julianastraat 16.

Op 10 augustus 1933, kort na de sluiting van de Zeevaartschool, vertrok het echtpaar Ruijterman naar Rotterdam om zich in 1934 definitief in Coevorden vestigden. Ruijterman werd hier leraar aan de plaatselijke ambachtsschool, en later adjunct-directeur, met dien verstande dat het woord ‘ambachtsschool’ inmiddels was ingewisseld voor ’Lagere Technische School’ (LTS).
Dirk Ruijterman is op 21 juni1971 inCoevorden overleden.
Het, door zijn weduwe, in de Texelsche Courant van vrijdag 25 juni geplaatste overlijdensbericht geeft aan dat de band met Texel gebleven was.

P. (Pieter) Vijn, geboren 8 januari 1889 in het Noord-Hollandse Hoogwoud

Hij was oud-leerling van de Kweekschool voor de Zeevaart in Amsterdam en voer als 1estuurman bij de Stoomvaart Maatschappij Nederland. Hij trouwde op 31 juli 1919 getrouwd met Naantje Wuis, de op 2 juli 1883 op Texel geboren dochter van Willem Pietersz. Wuis, koopman van beroep en Wilhelmina Cornelia Keijser. Het echtpaar Vijn woonde in op het adres Schilderend 8, het huis van de ouders van Naantje. Een adres waar ook diverse leerlingen van de Zeevaartschool een kosthuis gevonden hebben.

In hetzelfde jaar solliciteerde Vijn bij de Gemeente Texel op de vacature leraar wis- en theoretische zeevaartkunde bij de Zeevaartschool. Voor deze functie had zich géén enkele bevoegde leraar gemeld. 1estuurman Pieter Vijn was de enige kandidaat. In de gemeenteraadsvergadering van 30 september 1919 werd hij, op voorwaarde dat hij zich verplichtte binnen één of twee jaar zijn lerarenakte te behalen, voor de periode van één jaar in bovengenoemde functie benoemd. Deze aanstelling zou tot 1924 periodiek verlengd worden. In dat jaar  werd het contract van Pieter Vijn in een ’van hogerhand’ opgelegde bezuinigingsronde niet meer verlengd. Het echtpaar Vijn vertrok aansluitend naar Heemstede. Hier pakte Vijn zijn lerarenstudie weer op. Met succes, want in de Texelsche Couranten van resp. 25 juli 1925 en 24 juli 1926 kunnen wij lezen dat hij geslaagd is voor de middelbare akte wis- en zeevaartkunde en voor de akte zeemanschap- en praktische zeevaartkunde N XV , 1e gedeelte.

In juli 1927 solliciteerde Vijn, als één van drie kandidaten, naar de door het vertrek  naar Amsterdam van de directeur de heer J.A Hazewinkel, vrijgekomen positie van directeur-leraar aan de Gemeentelijke Zeevaartschool op Texel. Een positie waarin hij per 1 september 1927 werd benoemd. Vanaf 30 augustus woonde het echtpaar Vijn weer op Texel, wederom op het vertrouwde adres Schilderend 8. Hij vervulde deze functie op succesvolle wijze tot het jaar1931. Indit jaar solliciteerde Vijn met succes naar de positie van directeur aan de prestigieuze ’De Ruyter’ Zeevaartschool te Vlissingen. Het echtpaar Vijn verliet Texel en vestigde zich in augustus1931 inVlissingen.  Vijn bekleedde de positie van directeur van 1 september 1931 tot 1 september 1956. Zijn 25-jarig jubileum viel samen met het afscheid van de De Ruyterschool. Het feestelijke gebeuren rond  jubileum en afscheid werd uitgebreid gevierd in het vanouds bekende hotel Britannia. Mevrouw Naantje Vijn –Wuis overleed op 22 september 1959. Een twintigtal jaren later overleed Pieter Vijn op 15 september1979 inde leeftijd van negenentachtig jaar. Beiden vonden hun laatste rustplaats op de Algemene Begraafplaats te Den Burg.

 ‘Geliefde leraren Schmidt, Ruijterman en Vijn’…… voor allen gold “Groen Zwart-Texels in het hart”

Reünie Oud-leerlingen Zeevaartschool Texel

Op zaterdag 22 en zondag 23 september 1962 vond de eerste reünie van oud-leerlingen plaats in Texelse hotel ‘’Bos en Duin’’. Dit feestelijke gebeuren werd georganiseerd door de heer Wim Peeters uit De Koog, kapitein bij Shelltankers en zelf oud-leerling van de Texelse  Zeevaartschool.  In het licht van de hierboven beschreven band met Texel is het niet verwonderlijk dat zich onder de aanwezige gasten ook mevrouw Schmidt- Schaafsma, de heer Vijn en het echtpaar Ruijterman-Wiskie bevonden.

Zeevaartschool Texel
De Zeevaartschool Texel, twee jaar gehuisvest in het sinds lang niet meer bestaande “Glazen Paleis” in het hart van Den Burg en vervolgens achttien jaar in het nog steeds bestaande markante gebouw aan het Schilderend.

Nog steeds ben ik bezig gegevens en wetenswaardigheden over de school en haar bewoners te verzamelen en te ordenen. In deze fase van verzamelen kom ik namen tegen van ‘Zeevaarders’, Texelse zowel als ‘Overkantse’. In de laatste categorie ontdekte ik dat in de zomer van het jaar 1918, bij het afsluiten van het leerjaar 1917-1918,  zich op de lijst van geslaagden van de 2-jarige cursus, de uit Baarn (!) afkomstige E. Parmentier bevond. Deze naam komen we ook tegen in juni van het jaar 1922, toen vermeld werd dat dezelfde E. Parmentier voor het examen 3estuurman was geslaagd. Vanuit mijn vroege jeugd, in 1948, ik was zes jaar en woonde, samen met mijn moeder in de Baarnse Spoorstraat, herinnerde ik mij dat er bij ons om de hoek in de Leestraat een meneer Parmentier iets met tanden en kiezen deed. Wat ik zeker wist was dat hij géén tandarts was. Het woord tandtechniker kwam echter nog niet voor in de vocabulaire van een zesjarige lagere school leerling. Zou de oud ’Zeevaarder’ Parmentier na een nautische carrière in de tanden- en kiezenhandel verzeild geraakt zijn?

Het Baarnse adresboek uitgave 1948 bracht uitkomst. Op Leestraat 16 staat vermeld dat het, nu reeds lang niet meer bestaande pand, bewoond werd door meerdere personen waaronder A.J. Parmentier, tandtechniker en E.A.M. Parmentier, 1estuurman Grote Handelsvaart!

Den Burg – Baarn, soms slechts een verhaallijn van elkaar verwijderd.

Ed Vermeulen
Baarn/Texel, oktober 2008.

Bronnen

– Het leven van (oud) kapitein Gerardus Schmidt kon door mij gereconstrueerd worden aan de hand van gegevens verkregen uit het familiearchief van de familie Schmidt. Het familiefotoalbum gaf toegang tot een rijk (zeemans)verleden.
-Archief Gemeente Texel
-Texelsche Courant internetarchief
-Centraal Bureau voor Genealogie, Den Haag

* De kinderen Schmidt: ik heb er mee volstaan slechts summiere informatie over genoemde personen te vermelden.

Met dank aan:
Wil Braam, Archief Gemeente Texel.
Gelein Jansen, Den Burg, Texel.
Peter Schmidt, Baarn.

Foto gemaakt door fotoatelier Schotel, Rotterdam. Uit het familiearchief Schmidt.

Kapitein Grote Stoomvaart Gerardus Schmidt ten tijde van zijn sollicitatie naar de functie van leraar practische zeevaartkunde aan de nieuw op te richten Zeevaartschool Texel. Foto waarschijnlijk gemaakt in 1912. Met behulp van deze foto kon de heer Schmidt geïdentificeerd woorden op de hierboven getoonde groepsfoto uit 1913.

Foto gemaakt door fotoatelier Schotel, Rotterdam. Uit het familiearchief Schmidt.

Foto: uit het familiearchief Schmidt

In het midden boven: Gerardus Schmidt in het uniform van het Matrozen Instituut der Koninklijke Nederlandsche Zeil-en Roeivereniging te Amsterdam. Foto gedateerd 1888. Overige foto’s gemaakt aan boord van de klipper ‘Lichtstraal’ tijdens de jaarlijkse instruktiereis van de leerlingen van de Zeevaartschool op de Wadden- en de Zuiderzee.

Foto: uit het familiearchief Schmidt

Foto: uit het familiearchief Schmidt

Een bladzijde uit het fotoalbum van leraar practische zeevaartkunde Gerardus Schmidt. Aandachtig luisterende leerlingen van de Zeevaartschool Texel. Datering 1928. Het feit dat slechts weinigen een unform dragen doet vermoeden dat de foto in het begin van het nieuwe schooljaar is gemaakt.

Foto: uit het familiearchief Schmidt

Foto: Collectie Maarten Stoepker, Den Burg, Texel

Het tweede huis van links gezien is het pand Schilderend 30, gedurende lange tijd het woonhuis van de familie Gerardus Schmidt. Het ligt schuin tegenover het gebouw van de voormalige Zeevaartschool. We kijken richting centrum van Den Burg, op de kaart omschreven als ‘aankomst Den Burg’. Van Den Burg uit gezien is het Schilderend, na overgang in de Schilderweg, de verbindingsweg met de havenplaats Oudeschild.

Foto: Collectie Maarten Stoepker, Den Burg, Texel

Foto: Ed Vermeulen, Baarn

De fraaie en goed onderhouden voorgevel van het pand Schilderend 30, anno 2008. Het lijkt alsof de tijd heeft stilgestaan.

Foto: Ed Vermeulen, Baarn

Foto: uit het familiearchief Schmidt

Groepsfoto leraren en leerlingen Zeevaartschool Texel. Locatie: voor de hoofdingang aan het Schilderend. Zittend van links naar rechts bootsman de Gooijer, leraar Dirk Ruijterman, directeur J.A (Jan Abraham) Hazewinkel, leraar Gerardus Schmidt. Foto waarschijnlijk gemaakt in 1927.

Foto: uit het familiearchief Schmidt

Foto: Collectie Wil Hamers

Vakantietijd! Zeevaarders ‘schepen zich in’ op het Schilderend in de bus van Boekel, welke hen naar de haven van Oudeschild, vertrekpunt van de TESO (Texels Eigen Stoomboot Onderneming) veerdienst zal brengen. Zij worden uitgeleide gedaan door leraar Dirk Ruijterman, voorgrond, en directeur-leraar Pieter Vijn. De bagage wordt door de chauffeur op het dak van de bus gestuwd. Foto uit de periode 1930-1932.

Foto: Collectie Wil Hamers

Foto: Collectie Maarten Stoepker, Den Burg, Texel.

Rechts op de foto de woning van de familie Ruijterman, Julianastraat 4, gesitueerd in het pand van de voormalige ‘Aerogeen gasfabriek’. Deze gasfabriek werd op intiatief van Hagenaar Tj. van der Zee, met voorspraak en steun van dokter Adriaan Wagemaker, gesticht. De opening vond plaats op 31 augustus 1907. De fabriek leverde gas tot 1914. Nog steeds laat de bestemming van het markante gebouw zich, hoog op de gevel, lezen.

Foto: Collectie Maarten Stoepker, Den Burg, Texel.

Foto: Collectie Maarten Stoepker, Den Burg, Texel.

Het huis met de lage daklijst, op de achtergrond links is Weverstraat 71. Hier woonde leraar Dirk Ruijterman. De Weverstraat loopt over in het Schilderend. In het huis rechts achter de electriciteitspaal, is nu de winkel gevestigd van het evangelistenpaar Jan en Paula Brouwer.

Foto: Collectie Maarten Stoepker, Den Burg, Texel.

Foto: Collectie Maritiem Instituut De Ruyter, Vlissingen

Markante pose van directeur Pieter Vijn tijdens een speech, waarschijnlijk ter gelegenheid van een diplomauitreiking, op het Maritiem Instituut De Ruyter in de jaren 1950-1956.

Foto: Collectie Maritiem Instituut De Ruyter, Vlissingen

Foto: Collectie Maarten Stoepker, Den Burg, Texel.

In het midden van deze prachtige foto het huis van de familie Willem Pietersz. Wuis, Schilderend 8. Pieter Vijn trouwde in 1919 met dochter Naantje Wuis. Na hun huwelijk heeft ook het echtpaar Vijn zich op dit adres gevestigd. Diverse leerlingen van de Zeevaartschool Texel hebben hier hun kosthuis gevonden. Rechts de hoedenwinkel van Plaatsman. Het totaalbeeld van de twee panden is nu, anno 2012, nog nagenoeg gelijk aan dat in 1925.

Foto: Collectie Maarten Stoepker, Den Burg, Texel.

Foto: Gemeente Texel

Graf van het echtpaar Vijn-Wuis op de Algemene Begraafplaats in Den Burg. Ook leraar Gerardus Schmidt vond op deze begraafplaats zijn laatste rustplaats. Zijn graf is echter reeds langer geleden geruimd. Leraar Dirk Ruijterman werd in zijn laatste woonplaats Coevorden begraven. ‘Geliefde leraren Schmidt, Ruijterman en Vijn’… voor allen gold ‘Groen Zwart Texels in het hart’.

Foto: Gemeente Texel

Foto: Collectie Hans Peeters, Buinen.

Portretfoto van stuurman, later kapitein, Shelltankers W.(Wim) J.A.J Peeters. Foto gemaakt 15 januari 1935 te Amsterdam. De heer Peeters was de initiator van de eerste en volgende reünies van de voormalige Zeevaartschool Texel. De eerste reünie werd gehouden op 22 en 23 september 1962 in Hotel Bos en Duin, Texel. Wim Peeters zelf was leerling van de ZVS Texel in de jaren 1925-1927.

Foto: Collectie Hans Peeters, Buinen.

Publicatiedatum: 13/01/2012