Oneindig Noord-HollandBeleef de geschiedenis van jouw provincie
NL | EN

Fort Werk IV in Bussum

Fort Werk IV is een uniek fort binnen de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Het is een fort zonder water. Toch maakt Fort Werk IV deel uit van de Waterlinie. Hoe kan dit? Fort Werk IV is een voorwerk van het zogenoemde 'Offensief voor Naarden'. Naarden Vesting ligt met de voeten aan de uitlopers van de hoge zandgronden en bleef, ondanks verschillende maatregelen, een zwakke plek in de waterlinie. Daarom werd besloten om in de periode van 1868 tot 1870 een kring van 'werken' rond Naarden aan te leggen. Vier van de vijf voornamelijk aarden werken zijn inmiddels verdwenen. Het hoofdwerk, Fort Werk IV, is wel bewaard gebleven.

Een droge gracht

Wie Fort Werk IV ziet, valt ook meteen het bijzondere eraan op. Er is namelijk geen natte, maar een droge gracht omheen gegraven. De muur bevat schietgaten, we noemen dat een ‘gecreneleerde’ muur. Enig in zijn soort in Nederland! Verder bevat het fort gewelfde kazematten, een ‘poterne’ (een lange ondergrondse gang), een artillerieloods en een fortwachtershuis. Vanaf de voltooiing van de bouw in 1870 tot aan de opheffing van de militaire status in 1926 had het fort maar één functie, die van verdedigingswerk. Toen die status opgeheven werd, kwam de mogelijkheid vrij voor andere activiteiten op en rond het fort.

De herstelde muur. De gecreneleerde muur, een muur met schietgaten, is uniek in Nederland.

Concours hippique

Zo werd op het voorterrein van Fort Werk IV in 1933, in het kader van een werkverschaffingsproject voor werklozen, een sportpark aangelegd. Hier werd onder andere een paardenconcours gehouden dat landelijke bekendheid genoot. Dwars over het fort heen! In de oorlogsjaren was het fort in gebruik door de Duitse bezetter. In de rechter kazemat werden door de soldaten de drie verblijven doorgebroken en de ramen en deur van het middelste verblijf werden dichtgemetseld. Na de oorlog bleek de fortwachterswoning rijp voor de sloop te zijn en verdween. In de naoorlogse jaren was het fort soms het toneel voor een openluchttheater of een taptoe. Vanaf 1963 was de poterne ruim dertig jaar in gebruik als schietbaan.

Concours hippique op het terrein van Fort Werk IV 1936. Beeld: Martin Heyne.

Ideaal speelgebied

Ondanks de beschermde status raakte het fort echter na 1969 steeds meer in verval, waardoor het uit het zicht verdween – ook letterlijk, door de ingeklemde ligging tussen sportterreinen en achter het theater ’t Spant. Het werd een ideaal speelgebied voor kinderen uit de buurt, die er ongestoord hun gang konden gaan. Vooral na 1975 ging het fort sterk achteruit. De kazematten en later ook de poterne werden opengebroken. In navolging van de brandweer, die er wel eens oefeningen hield, gingen kinderen ‘fikkie stoken’ en de gecreneleerde muur werd op meerdere plekken met grof geweld vernield.

Het fort in verval. Beeld: Martin Heyne.

Het fort ligt er nu weer prachtig bij

In 1990 kwam er een ommekeer in deze situatie en vanaf dat jaar zette het herstel in. Het fort werd ontdaan van alle struikgewas en opslag van bomen die overal groeiden, de gracht uitgediept, de muren hersteld en de contouren van de wallen weer duidelijk gemaakt. Het fortwachtershuis werd naar oorspronkelijke tekeningen herbouwd. Inmiddels kwamen er al steeds meer activiteiten op en rond het fort, vooral in de artillerieloods: cultureel, recreatief, culinair en creatief. Het is nu zelfs een officiële trouwlocatie van de gemeente Bussum geworden!

Het fort gerestaureerd.

Auteur: Hanneke Jager, bestuurslid Stichting tot Beheer van Werk IV

Het Fort Werk IV is open van maandag t/m zaterdag van 10.00 – 17.00 uur.

Publicatiedatum: 04/07/2011

Aanvullingen

Vul deze informatie aan of geef een reactie.

Plaats een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Vereiste velden zijn gemarkeerd met *. Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd.