4 min
Naast heel veel spinnenwebben en troep, troffen zij een vrijwel authentiek fort aan. Na het nodige opknapwerk gaf het fort pas zijn ware schatten bloot: onder de witgekalkte muren kwamen allerlei muurschilderingen tevoorschijn. De hoeveelheid en diversiteit aan historische schilderingen en tekeningen maken het fort, gelegen in het Westfront, uniek binnen de Stelling van Amsterdam. Het ontrafelen van de verhalen achter deze antieke ‘graffiti’ gaat tot op de dag van vandaag door.
Fort benoorden Spaarndam
Oudste cementbeton van Nederland
In 1885 werd begonnen met de aanleg van de fortterreinen bij Spaarndam. Eerst werden de gracht en aarden wallen aangelegd, tien jaar later startte de bouw van de forten. De verdedigingswerken uit de beginperiode van de Stelling waren gebouwd van baksteen, zoals het Fort bij Abcoude. Door het gebruik van de Duitse brisantgranaat dat vanaf 1885 zijn intrede deed, bood een bakstenen fort echter geen bescherming meer. Als antwoord hierop begon het Nederlandse leger te experimenteren met nieuwe bouwmaterialen, waaronder cementbeton. Dit was voor die tijd een belangrijke ontdekking en de nieuw te bouwen forten aan het kwetsbare Westfront werden gebouwd met dit cementbeton, als eerste in Nederland.
Veel van beton wisten we toen echter nog niet en we gebruikten veel kalk bij de vervaardiging ervan. deze kalk zorgt nu voor problemen. Kalk lost op in water waardoor er scheuren ontstaan in de constructies. Gevolg is dat het fort zo lek is als een mandje!
‘Plattegrond der lokalen’
Unieke muurschilderingen
Wanneer je via de brug de gracht oversteekt, ziet je als eerste het hoofdgebouw. Hierin bevonden zich de verblijfs- en gebruiksruimten voor de soldaten. Het hoofdgebouw was via de poterne – een bomvrije interne verbinding tussen twee aparte delen van een fort – verbonden met het frontgebouw dat plaats bood aan de wachtlokalen en munitieopslag. In het hoofdgebouw treffen we een groot aantal muurschilderingen aan. Dit maakt het Fort benoorden Spaarndam uniek. De schilderingen en tekeningen kwamen tijdens herstelwerkzaamheden door vrijwilligers van de Stichting Krayenhoff aan het licht. Met engelengeduld wisten zij een aantal schilderingen weer zichtbaar te maken door met een kleine scalpel heel nauwkeurig de witte kalklaag te verwijderen. Waarschijnlijk bevinden zich nog veel meer schilderingen onder de witgekalkte muren van het fort.
Celebrities en stripfiguren uit vroeger tijden
Het fort is in de jaren tien en twintig van de vorige eeuw bemand geweest met zo’n kleine driehonderd soldaten. De schilderingen geven een mooi kijkje in de belevingswereld van deze soldaten. Aangezien er nooit gevochten is op het fort, was verveling de grootste vijand. Deze werd onder meer te lijf gegaan door de wanden te versieren met schilderingen en tekeningen. De soldaten kozen voor populaire onderwerpen zoals bekende actrices en stripfiguren. Zo is er in de kamer van de onderofficieren een afbeelding ontdekt van een charmante dame met een marinepet op. De gelijkenis met Marlene Dietrich, destijds een zeer bekende actrice en zangeres, is opvallend groot. Opmerkelijk is dat deze van oorsprong Duitse beroemdheid een fel tegenstander van het naziregime was. Begin jaren dertig emigreerde ze naar Amerika en aan het eind van de Tweede Wereldoorlog trad Marlene Dietrich regelmatig op voor de geallieerde troepen aan het front.
Niet alleen vrouwelijk schoon was vertegenwoordigd, ook populaire Engelse, Billy en Bessie Turf-achtige roddeltantes en Duitse stripfiguren zoals Max und Moritz, sieren de verblijfsruimten van de soldaten. Een aantal andere blootgelegde schilderingen wacht nog steeds op een oplettende bezoeker die de afbeeldingen herkent.
Sporen uit de Tweede Wereldoorlog
Niet alleen vrolijke plaatjes zijn op de muren achtergelaten, maar ook tekens die getuigen van de bewogen geschiedenis van het fort. Zo hebben verscheidene Nederlandse mariniers op 17 mei 1940 hun stamboeknummer op een houten deur van de noordelijke keelkazemat geschreven, terwijl dit juist indruiste tegen de militaire gedragregels. Deze jongens van de ‘gestampte pot’, zoals ze zichzelf omschreven, hadden daar kennelijk maling aan. Later zijn uit de slotgracht onklaar gemaakte geweren opgevist. Om te voorkomen dat de geweren door de vijand gebruikt konden worden, dumpten Nederlandse militairen hun bewapening in de gracht. Voordat zij zich overgaven haalden ze de grendels los van de karabijnen. Deze grendels zijn vooralsnog spoorloos.
Het meest in het oog springende bewijs van de Duitse bezetting van het fort is ongetwijfeld het grote SS-teken met hakenkruis in een van de onderofficierskamers. Een ander overblijfsel uit deze tijd is de Duitse zoeklichtremise die inclusief steltafel, afstandsbediening en aggregaatplaats bewaard is gebleven.
Rondleidingen met zaklamp
In het voorjaar van 2008 is de oude brug vervangen door een replica van de toegangsbrug van het Fort bezuiden Spaarndam. De vrijwilligers van Stichting Krayenhoff organiseren vanaf 2005 zo nu en dan zogenaamde ‘hersteldagen’ waarop de broodnodige onderhoudswerkzaamheden worden verricht. Ook verzorgt deze groep ‘rondleidingen met zaklamp’ door het fort. Bezoekers worden rondgeleid door de met kaarsen schaars verlichte gangen en kamers en dienen plassen met water en de vele spinnenwebben te ontwijken!
Auteurs: Jephta Dullaart met medewerking van Ziegel Ziegelaar, bestuurslid Stichting Krayenhoff
Meer informatie over Fort benoorden Spaarndam is te vinden op de volgende websites:
Publicatiedatum: 23/09/2011
Vul deze informatie aan of geef een reactie.