Erebogen voor de keizer in Beverwijk

Tijdens het verblijf van keizer Napoleon Bonaparte in Noord-Holland in oktober 1811 maakten ook de steden en dorpen in Kennemerland kennis met hun nieuwe heerser. Al was het maar kort, want Napoleon hield van opschieten. Meestal was hij in een flits voorbij. Een echte keizer op bezoek, dat gebeurt niet elke dag.

4 min

Op doortocht van Den Helder naar Amsterdam passeerde Napoleon op 17 oktober 1811 Beverwijk. Met zijn gevolg reed hij over de Grote Houtweg de stad binnen. Volgens voorschrift van de nieuwe Franse autoriteiten waren de straten feestelijk versierd. Vlaggen wapperden van de openbare gebouwen. Onder gebeier van de kerkklokken trok de stoet onder de erebogen door die het stadsbestuur had laten oprichten aan het begin en einde van de route door de stad. Burgemeester Pieter Stelt stond met een deel van zijn gemeenteraad aan de Grote Houtweg paraat om het hoge bezoek met een toespraak in zijn beste Frans te ontvangen. Een ander deel van de bestuurders had zich geposteerd aan het zuideinde van Koningstraat bij de Breestraat. Daar zou de keizer van paarden wisselen. Zo was niets aan het toeval overgelaten.

Gedenkteken op lunet. Er waren ooit 26 Lunetten, aarden wallen waarachter de soldaten zich konden verschuilen. De enkele Lunetten die nog over zijn, zijn duidelijk te herkennen in het landschap langs de Plesmanweg. Er zijn plannen de Lunetten te herstellen en de grachten een natuurlijk aanzien te geven. De obelisk op Lunet 14 is ter ere van het 200-jarig bestaan van de Stelling van Beverwijk gerestaureerd. De onthulling van dit monument dat aan de oorlog van 1799 herinnert vond plaats op 8 december 2000. Collectie gemeente Beverwijk, Noord-Hollands Archief.

Verplichte feestvreugde

Burgemeester Stelt en zijn raadsleden hadden net als de bestuurders van de andere dorpen en steden langs de route, vooraf flink wat huiswerk gedaan. Het Franse gezag in Noord-Holland had de touwtjes strak in handen. Ontwerptekeningen van erebogen moesten vooraf ter goedkeuring worden ingestuurd, net als de teksten van de toespraken voor de keizer. De plannen van het Beverwijkse bestuur voorzagen ook in feestonderdelen voor de eigen inwoners. Voorgesteld werd een uitdeling ‘bij wijze van loterij’ van levensmiddelen aan arme huisgezinnen. Ook zou er ‘vrijheid van spelen’ (dobbelen en kaarten) worden toegestaan in kroegen en logementen. Van de gewone burgers werd verwacht dat zij huizen en straten feestelijk versierden met bloemen en tapijten. Maar op het beslissende moment hadden veel dorpen en steden weinig eer van hun werk. Terwijl de bestuurders in hun beste pak aan de weg stonden te wachten, ratelde de koets met de keizer vaak zonder te stoppen voorbij.

Het Beverwijkse gemeentebestuur had meer geluk. Napoleon hield aan de Grote Houtweg halt om de toespraak van de burgemeester aan te horen. Hij stelde zelfs een paar vragen over het wel en wee van de stad, al was het al tegen de avond. Ook aan het zuideinde van de Koningstraat wisselde hij enkele woorden met de daar opgestelde bestuurders.

Ontwerptekening voor een ereboog voor de ontvangst van keizer Napoleon in Beverwijk, tekening 1. De erebogen werden gemaakt van hout en vervolgens beschilderd of gemarmerd en versierd met groen en guirlandes. Noord-Hollands Archief, toegang 14, inv.nr. 653, Archief van het Departementaal bestuur van de Zuiderzee 1810-1813, Stukken betreffende het bezoek van keizer Napoleon aan Amsterdam en andere plaatsen in oktober 1811.

Duur ontwerp

Van de honderden erebogen en erepoorten die in oktober 1811 overal in Noord-Holland ter ere van Napoleons bezoek stonden opgesteld, is vrijwel geen enkele afbeelding bekend. Des te zeldzamer zijn de twee ontwerpen voor de Beverwijkse erebogen die bewaard zijn gebleven, samen met de bijbehorende begroting.
De ontwerptekeningen geven een idee van de indruk die Beverwijk als kleine stad wilde maken. De boog met de dubbele pilaren en het wapen van de keizer kostte volgens de meegestuurde begroting inclusief schilderwerk en arbeidsloon 475 tot 500 gulden. Dat was ongeveer twee keer het jaarsalaris van een ervaren timmerman. De poort met de keizerlijke adelaar kostte 375 tot 400 gulden kosten.

Of de erebogen precies in deze vorm zijn uitgevoerd staat niet vast. De autoriteiten in Amsterdam vonden ze gezien de financiële situatie van Beverwijk in ieder geval veel te duur. De eindafrekening voor het hele feest die de stad instuurde bedroeg 743 francs en 40 centimes. Dat was nog altijd een fors bedrag. De Heemskerkers gaven voor hun triomfboog en ‘andere tekenen van vreugde’ 152 francs uit. In Wijk aan Duin was men voor 84 francs klaar.