Rechtsom of linksom

Net na het houten ophaalbruggetje in het centrum van Ouderkerk, moet elke fietser in een ‘split second’ beslissen om zijn of haar rondje Ronde Hoep rechts dan wel links om te doen. De wat meer ervaren wielrenner zal deze keuze laten afhangen van de windrichting. Ondanks zijn ronde vorm, kent de polder een lange en een korte kant. Aangezien er altijd wind staat in de polder – zelfs op ogenschijnlijk windstille dagen – is het raadzaam bij wind tégen de korte kant te kiezen!

Tegenwind

We hebben vandaag wind tegen, dus we maken het onszelf makkelijk door voor de korte kant te kiezen. We gaan bij de kerk rechtdoor het dorp uit om vervolgens de Ronde Hoep-West op te draaien. Voor ons ligt een lange dijk die op charmante wijze de slingerende Amstel volgt. Juist dit kronkelende karakter van de smalle weg maakt het ‘Rondje Hoep’ zo aantrekkelijk voor de fietser, in een gebied waar de meeste wegen het agrarisch weidelandschap kaarsrecht doorkruisen.

Onbewoond veenmoeras

Het gebied van de Ronde Hoep bestond tot ongeveer duizend na Christus uit een onbewoond, zompig veenmoeras. Op de plek waar de Amstel en het veenstroompje de Bullewijk samenkwamen, ontstond de nederzetting Ouderkerk aan de Amstel. Vanuit hier gingen de eerste bewoners de moerassige wildernis ‘ontginnen’ door het moeras af te wateren en droog te leggen en geschikt te maken voor landbouw en veeteelt.

Rechten voor ontginning Amstelland

Rond het jaar duizend na Christus waren de rechten voor de ontginning van het Amstelland in handen gekomen van de Graven van Holland, ten koste van de Heren van Amstel die gesteund werden door de Bisschop van Utrecht. In 1270 wist Graaf Floris V een gebied waartoe ook de Ronde Hoep behoorde van de Bisschop af te pikken. De vete tussen beide huizen bereikte zijn kookpunt in 1296 toen Graaf Floris V bij Muiderberg werd vermoord door Heer Gijsbrecht IV van Amstel. In de zeventiende eeuw is deze historische moord door Joost van den Vondel beschreven in zijn toneelstuk ‘Gerard van Velzen’.

Kavels en afwateringsslootjes

Ten behoeve van de ontginning, werden de uit te geven kavels vastgesteld op een standaard breedte van dertig roeden (113 meter) die loodrecht op de veenstroompjes werden uitgezet. Tussen de kavels werden afwateringsslootjes aangelegd. Doordat het moerassige gebied een ronde vorm had, liepen deze kavels schuin. Hierdoor kreeg het gebied zijn karakteristieke en unieke waaierverkaveling. Met name van bovenaf is de waaierverkaveling mooi te zien, bijvoorbeeld op een kaart of via de satellite view van google earth.

Een behouden vorm

Het is zeer bijzonder dat de Ronde Hoep in zijn duizendjarige geschiedenis deze verkavelingsvorm heeft weten te behouden. De eerste bewoners bouwden hun boerderijen aan de kop van de kavel, aan de dijk langs de Amstel of Waver. Tot op de dag van vandaag is deze lintbebouwing langs de dijk aangehouden. Hierdoor is de Ronde Hoep nog steeds een leeg en uitgestrekt weidegebied, waar bewoning zich alleen aan de randen voordoet. Ook dit is een karakteristiek van de Ronde Hoep, die je nog bij weinig andere polders in het Hollandse land tegenkomt.

Sint-Urbanuskerk

We vervolgen onze weg stampend tegen de wind in langs de slingerende Amstel en zien aan de overkant de indrukwekkende Sint-Urbanuskerk van Nes aan de Amstel verschijnen. Dit is de eerste katholieke kerk van de hand van Jos Cuypers, de zoon van de bekende architect Pierre Cuypers, die ondermeer het Rijksmuseum en Centraal Station in Amsterdam ontwierp.

Waverdijk

Als we Nes aan de overkant zijn voorbij gereden, komen we op het keerpunt waar het riviertje de Oude Waver en de Amstel samenkomen. Vanaf nu hebben we op de Waverdijk de wind in de rug! De fietser bevindt zich hier letterlijk op de grens tussen Utrecht en Noord-Holland: de noordkant van de Waverdijk – de kant van de Ronde Hoep – is Noordhollands, de zuidzijde Utrechts grondgebied. De toponiem (plaatsnaam) Waver verwijst naar moerasachtige, niet bebouwde gronden bedekt met struikgewas en dateert dus al van vóór de ontginningsperiode.

Waver

Met de wind in de rug blazen we over dijk door het gehucht Waver heen. Rechts van ons verandert het groene polderlandschap eventjes in een moerassige wildernis, ‘Botshol’ geheten. Dit stiltegebied wordt beheerd door Natuurmonumenten en is alleen per roeiboot toegankelijk. In de bocht na Waver is een met zand opgehoogd terrein zichtbaar. Hier was ooit een fort gepland als onderdeel van de Stelling van Amsterdam. Het fort is er nooit gekomen, maar de onbebouwde grond in de vorm van een fort omringd door een slotgracht is nu een mooi herkenningspunt.

Oud gemaal

Even voorbij Stokkelaarsbrug –  de vermoeide fietser kan hier afstappen voor een drankje – is een scherpe bocht naar rechts.  Een groot wit bord vertelt ons dat hier gewerkt wordt aan de restauratie van het machinegebouw van het oude gemaal en de naastgelegen machinistenwoning. De woning ligt er al prachtig opgeknapt bij. Tot 1912 heeft hier de zeventiende eeuwse Wavermolen gestaan die toen vervangen is voor een dieselgemaal. Naast de oude gebouwtjes staat een modern elektrisch gemaal dat er voor zorgt dat ook de huidige boeren droge voeten houden.

Tolpost voor trekschuitenverkeer

Na deze scherpe bocht is het een recht stuk naar het laatste herkenningspunt: restaurant de Voetangel. Dit is een oude tolpost voor het trekschuitenverkeer tussen Amsterdam en Utrecht. Om de aanleg van een jaagpad, waarover de paarden liepen die de schuiten voorttrokken te bekostigen, werd langs het jaagpad Ouderkerk – Breukelen tol geïnd.

Herberg de Voetangel

Naast de tolpost bij de Waverbrug kwam een herberg, de Voetangel geheten. Een voetangel is van oorsprong een houten voorwerp waar spijkers doorheen zijn geslagen. Dit ter belemmering van de voortgang van legers of in dit geval handelsverkeer. De herberg de Voetangel bouwde in de zeventiende en achttiende eeuw een bedenkelijke reputatie op van een ‘satansoord’, waar de alcohol rijkelijk vloeide en vertier in ruime mate aanwezig was.

Waardevol Noord-hollands landschap

Na de Voetangel is het rechttoe – rechtaan naar Oudekerk langs het water van het oude veenstroompje de ‘Bullewijk’. Het ‘Rondje Hoep’ zit erop: zeventien kilometer door een historisch en esthetisch zeer waardevol stukje Noordhollands landschap. En een slingerende polderdijk waarop menig wielrenner flink heeft afgezien.

Auteur: Jephta Dullaart

Publicatiedatum: 28/12/2010