Eduard Douwes Dekker alias Multatuli

Op 2 maart 1820 werd in de Korsjespoortsteeg in Amsterdam Eduard Douwes Dekker geboren. Hij ontwikkelde zich tot een intelligent kind dat de Latijnse school bezocht en al vroeg kritische vragen kon en durfde te stellen. Een reis naar Nederlands-Indië in 1838 zou het leven van de jonge Douwes Dekker voor altijd veranderen.

3 min

Nederlands-Indië

Na aankomst in de hoofdstad van de overzeese Nederlandse kolonie Batavia in 1839 werd Eduard Douwes Dekker administratief ambtenaar van de Algemene Rekenkamer van het Nederlandse bestuur. Hij maakte al snel promotie tot bestuursambtenaar. Na anderhalf jaar begon Batavia hem tegen te staan en had Douwes Dekker schulden. Hij solliciteerde naar een post in het buitengewest en werd controleur van het district Natal aan de westkust van Sumatra.

Onder zijn bewind in Natal bleek er echter een kastekort waarover hij een ernstige berisping kreeg van de gouverneur van het gebied. Hij kreeg hierdoor het etiket “eerloos” en voelde zich erg gekwetst. Hij werd geschorst en schreef het toneelstuk De Eerloze om zich te revancheren. Douwes Dekker ging de strijd aan met de gouverneur en deze werd in het ongelijk gesteld. Toch moest Dekker het veld ruimen, omdat hij een meerdere had tegengesproken. Hij werd overgeplaatst naar Java.Op Java werd Eduard Douwes Dekker geconfronteerd met ernstig machtsmisbruik door de plaatselijke Indische hoofden. Ook meende hij dat zijn voorganger Carolus was vergiftigd. Dekker wilde niet meer in dienst zijn van de ambtelijke top van Nederlands-Indië die de plaatselijke bevolking uitbuitte, hij diende zijn ontslag in en probeerde op andere manieren werk te vinden op Java. Een jaar later keerde hij terug naar Europa, waar hij als ambteloos burger rondzwierf. Toen zijn vrouw en kinderen in 1859 ook naar Europa terugkeerden werd zijn financiële positie steeds moeilijker.

Portret van Eduard Douwes Dekkers. Bron: Wikimedia Commons.

Max Havelaar

Datzelfde jaar schreef Douwes Dekker compleet berooid het boek Max Havelaar, of de Koffij-veilingen der Nederlandsche Handel-Maatschappij. Hierin stelde Douwes Dekkers de misstanden in Nederlands-Indië aan de kaak, die hij van zo nabij had meegemaakt. Hij stuurde het boek als ingebonden handschrift naar zijn broer Jan, die het doorstuurde naar vrijmetselaar W.J.C. van Hasselt, de voorzitter van vrijmetselaarslogé “Concordia Vincit Animos”. Van Hasselt stuurde het boek door naar advocaat en letterkundige Jacob van Lennep. Deze was zeer onder de indruk en wilde Douwes Dekker overhalen om af te zien van de publicatie van het boek. Dit lukte niet en Douwes Dekker gaf de opdracht om het boek uit te geven. Van Lennep vroeg Eduard Douwes Dekker om de kopijrechten van het boek, waaraan de schrijver voldeed. Hierdoor raakte hij alle rechten op zijn werk kwijt. Het boek werd voor een hoog bedrag verkocht, de Nederlandsch-Indische plaatsnamen werden gefingeerd en vele andere ingrepen volgden, omdat de angst bestond dat het boek zou kunnen leiden tot een opstand en de Nederlandse koloniale belangen kon schenden. Het boek werd verafschuwd en bewonderd, maar tot verdriet van Douwes Dekker vooral om de literaire kwaliteiten en niet om de beschreven misstanden, waar het de schrijver vooral om ging.

De omslag van de eerste druk van Max Havelaar uit 1860. Bron: Wikimedia Commons.

Multatuli

De rest van zijn leven zou Eduard Douwes Dekker wijden aan zijn schrijfcarrière onder het pseudoniem Multatuli. Deze naam is afkomstig van de Latijnse term voor “ik heb veel gedragen”(multa tuli). In 1866 emigreert hij naar Duitsland. Directe aanleiding hiervoor is een conflict waarbij Douwes Dekker betrokken raakt in Nederland. Hij deelt tijdens een voorstelling in het theater een paar rake klappen uit aan bezoekers die zich onbehoorlijk gedragen. Zij doen aangifte van mishandeling en Douwes Dekker wordt gedagvaard. Hij komt wel opdagen, maar vertrekt weer omdat hij het te lang vindt duren. Zijn vonnis luidde een gevangenisstraf van 15 dagen en een geldboete. Dit vernam de schrijver pas in Duitsland, waar hij nu in ballingschap verbleef. Twee jaar later werd de straf kwijtgescholden. Tot 1877 zou Multatuli werkzaam zijn als schrijver. Tien jaar later overleed hij aan de gevolgen van een astma-aanval in zijn Duitse woonplaats Ingelheim Am Rhein. Door zijn rijke oeuvre leeft zijn gedachtengoed tot op heden voort.