Spartaschool

Openwand van een lokaal van de Spartaschool, bron: Beeldbank Stadsarchief Amsterdam, Dienst Publieke Werken; afdeling Stadsontwikkeling

Spartaschool

Eerste openluchtscholen

De eerste ‘openluchtscholen’ van Nederland ontstonden omstreeks 1905 en waren vaak een soort herstellingsoorden buiten de stad, midden in de natuur, waar zieke kinderen een behandeling kregen met gezonde voeding, hygiëne en veel buitenlucht. Ze kregen daarnaast dagelijks onderwijs om een leerachterstand te voorkomen. In de loop van de jaren twintig van de twintigste eeuw veranderde dit en werden er ook zelfstandig functionerende openluchtscholen gesticht die, anders dan deze herstellingsoorden, in eerste instantie een school waren.

Poppenkast Vondelparkschool

Poppenkast bij de openluchtschool bij het Vondelpark in 1929. Bron: Beeldbank Stadsarchief Amsterdam

Poppenkast Vondelparkschool

Openluchtschool aan het Vondelpark

De Eerste Gemeentelijke Openluchtschool aan het vondelpark in Amsterdam betekende een doorbraak in deze ontwikkeling van openluchtscholen in Nederland. De ‘Vondelparkschool’, geopend in 1925, liet zien dat het onderwijs en de verzorging van kinderen met een verzwakte lichamelijke gesteldheid ook in eenvoudige schoolgebouwen in de stad goed mogelijk was en dat het bij openluchtscholen niet automatisch om internaatachtige instellingen hoefde te gaan. De kinderen kregen les in zes openluchtklassen die in een houten vleugel aan het bestaande schoolgebouw waren gebouwd. De lokalen hadden aan één kant een open wand gericht op het zuiden, het Vondelpark. Er was geen sprake van verwarming en alleen bij sneeuw of ander extreem weer hadden de kinderen les in dichte lokalen. Als het koud was, moesten de kinderen en leerkrachten het doen met warme kleding en dikke wollen dekens. ’s Zomers werd een zeildoek gebruikt tegen de ergste zon.

Openluchtschool Cliostraat

Bron: Wikimedia Commons, Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed

Openluchtschool Cliostraat

Stichting Openluchtscholen voor het Gezonde Kind

Vijf jaar na de opening van de ‘Vondelparkschool’ was het aan de ‘Clioschool’, aan de Cliostraat 40 in een woonblok in Amsterdam Zuid, om aan te tonen dat openluchtonderwijs ook voor ‘gezonde’ kinderen geschikt was. Frisse buitenlucht bevorderde immers de leerprestaties. De drie verdiepingen hoge betonnen constructie met glazen wanden, terrassen en balkons was een ontwerp van de architecten Duiker en Bijvoet. De leerlingen van de Clioschool moesten bij het aanmelden via een doktersverklaring aantonen dat zij volkomen gezond waren. De Clioschool, ook wel de ‘Eerste Openluchtschool’, is onderdeel van de ‘Stichting Openluchtscholen voor het Gezonde Kind’. De ‘Tweede Openluchtschool’ die samen met de Clioschool deze stichting vormt, werd in 1950 geopend aan de Prinses Irenestraat. Dit betekende echter niet dat er ook nog openluchtscholen werden gebouwd voor kinderen met een zwakke gezondheid.

Exterieur van de 2e Openluchtschool voor het Gezonde Kind

Bron: Beeldbank Stadsarchief Amsterdam, Kransberg, Doriann

Exterieur van de 2e Openluchtschool voor het Gezonde Kind

Oosterparkschool

In 1931 werd de Oosterparkschool in Amsterdam opgericht, de Tweede Gemeentelijke Openluchtschool, voor kinderen met astma of bronchitis. Anders dan de meeste openluchtscholen voor ‘zwakke’ kinderen uit die tijd, bestond deze school niet uit verschillende gebouwen, vleugels, hallen en plaatsen voor les in de buitenlucht. De Oosterparkschool was een meer compact gebouw, lang en horizontaal, waar de binnen en buitenklassen werden samengevoegd en er geen aparte hallen waren voor de bedrust na de lunch. Alle voorzieningen zaten dus in één gebouw. De kinderen sliepen buiten op het terras voor de school en als het slecht weer was konden ze voor hun rust in de lokalen of gymzaal terecht.

Tweede Openbare Openluchtschool, Oosterparkschool

Terras met bedden aan de achterzijde van de Tweede Openbare Openluchtschool. Bron: Beeldbank Stadsarchief Amsterdam

Tweede Openbare Openluchtschool, Oosterparkschool

Spartaschool

Een derde openluchtschool voor gezonde kinderen die in Amsterdam is te vinden, werd in 1933 als de ‘Spartaschool’, aan de stationskade geopend, wat toentertijd de rand van de stad was. Anders dan de twee scholen van de Stichting Openluchtscholen voor het Gezonde Kind, hield de Spartaschool rekening met een mogelijke functiewijziging in de toekomst. Het twee verdiepingen hoge gebouw had twee zijvleugels waar gewone lagere scholen in waren gevestigd. Het middendeel van het gebouw was voor het openluchtonderwijs bedoeld, met lokalen die aan beide zijden raamwanden hadden met glazen schuifdeuren. Afhankelijk van de windrichting of zonnestand konden aan één of beide kanten van de lokalen ramen en deur open worden gezet.

De Spartaschool

Klaslokaal van de Spartaschool, openluchtschool voor openbaar lager onderwijs. Bron: Beeldbank Stadsarchief Amsterdam, Dienst Publieke Werken; afdeling Stadsontwikkeling

De Spartaschool

Openluchtscholen na 1960

De ‘Vondelparkschool’ bleef tot omstreeks 1960 bestaan. In 1988 werden de houten lokalen gesloopt en in 2004 werd de het gebouw gerenoveerd. Tegenwoordig huurt een kinderdagverblijf de benedenverdieping en zijn er op de verdiepingen daarboven verscheidene creatieve bedrijfjes te vinden. De Oosterparkschool heet sinds 1967 de W.B. Notenboomschool en is zich vanaf 1982 gaan richten op langdurig zieke kinderen. De school is in 2003 vervolgens verhuisd naar een nieuwe locatie buiten Oost. De Clioschool heeft gedurende de twintigste eeuw wel wat verbouwingen ondergaan, maar functioneert nog steeds als een openluchtschool voor gezonde kinderen. De ‘Tweede Openluchtschool’ van de Stichting Openluchtscholen voor het Gezonde Kind, zit in een nieuw gebouw uit 1992 aan de Frederik Roeskestraat. De Spartaschool, tegenwoordig ‘Olympiaschool’, bestaat nog steeds als openbare basisschool.

Geschreven door Liza Koppenrade

Bronnen

Van Blokland, Simon. (2012). ‘Jeugdherberg Vondelhof’. Ons Amsterdam, 2012 (7), p.9. Geraadpleegd op 18 mei 2015, via: http://www.onsamsterdam.nl/tijdschrift/jaargang-2012/1624-nummer-7?start=8

Broekhuizen, Dolf. (2005). Openluchtscholen in Nederland. Architectuur, onderwijs en gezondheidszorg 1905-2005. Rotterdam: Uitgeverij 010. Geraadpleegd op 18 mei 2015, via: https://books.google.nl/books?id=eDzbJXc2LbQC&pg=PA10&lpg=PA10&dq=Openluchtscholen+geschiedenis&source=bl&ots=kgLcMP4x5V&sig=P07whqo5ny7DXKEijAWJxk4jLuQ&hl=nl&sa=X&ei=y4dHVaKrJMitadDAgLgP&ved=0CCoQ6AEwAQ#v=onepage&q=Openluchtscholen%20geschiedenis&f=false

Slicht, Frits. (z.d.). Openluchtschool in het oosterpark. Geraadpleegd op 18 mei 2015, via: http://www.geheugenvanoost.nl/56524/nl/openluchtschool-in-het-oosterpark

Publicatiedatum: 18/05/2015