4 min

Plannen voor een plein rond de Grote Kerk

Het plein zou gerealiseerd moeten worden ten westen van de kerk, waar zich toentertijd het gebouwencomplex van het voormalig Rijksopvoedingsgesticht bevond en het grote gebouw van het oude Burgerweeshuis. Al deze gebouwen hadden hun functie verloren en sloop lag dan ook voor de hand. Het nieuwe marktplein zou het hart van Alkmaar gaan worden. Door de recente stadsuitbreidingen in het Nassaukwartier en bij de Bergerweg was de Grote Kerk steeds meer in het centrum van de stad komen te liggen, een reden te meer om bij de kerk een groot plein aan te leggen.

Schetsontwerp door architect Dudok van het nieuwe ‘Noordplein’ (Canadaplein), ca. 1947. Beeld: Regionaal Archief Alkmaar.

Serieuze plannen

Ondanks deze wervende promotie kwam het plan niet tot uitvoering. De gemeente stond er welwillend tegenover, maar vanwege de crisistijd was er geen geld. Merkwaardig genoeg werden de plannen weer actueel in de oorlogsperiode. De Grote Kerk werd gerestaureerd en men vond het tijd worden om ook eens na te denken over een plan van aanpak voor de omgeving ervan. De gemeente besefte wel dat de uitvoering van de plannen zou moeten wachten tot na de oorlog, maar dan lagen ze in ieder geval gereed om uitgevoerd te worden. Nadat architect Saal in november 1940 opnieuw plannen had ingediend, vroeg de gemeente in 1941 en 1942 ook andere architecten en stedenbouwkundigen om advies.

Nieuwe plattegrond van de Grote Kerk en omgeving volgens de plannen van Dudok, 1946. Beeld: Regionaal Archief Alkmaar.

Dudok ingeschakeld

Een geheel nieuwe draai kreeg het project na kritiek van een provinciale adviescommissie die van mening was dat ook de bebouwing aan de noordkant van de Grote Kerk bij de plannen betrokken diende te worden en dat de gemeente een bekwaam architect “met grote stedebouwkundige begaafdheid” in de arm diende te nemen. Er werd geluisterd naar de kritiek en in 1943 gaf de gemeente de bekende Hilversumse architect W.M. Dudok – ooit leerling van de Alkmaarse Cadettenschool! – opdracht om een nieuw plan te maken. Het was de bedoeling dat hij ook een zekere bemoeienis zou krijgen bij de vormgeving van de nieuwe bebouwing.

Het plan van Dudok

Pas na de oorlog kwam het tot verdere besluitvorming. In een besloten vergadering van de gemeenteraad presenteerde Dudok in november 1946 de hoofdlijnen van zijn plan. De kern ervan omvatte de aanleg van een groot plein aan de noordzijde van de Grote Kerk. Dudok koos hiervoor omdat een plein op die plek door iedereen die vanaf de Bergerbrug de stad inkwam, gezien zou worden. Een verder argument was de kans om ook het vroegere ziekenhuisterrein en de Paardenmarkt bij de plannen te betrekken. Er zou een complex van pleinen gevormd kunnen worden.

Schetsontwerp van de pleinwand ten zuiden van de Grote Kerk met onder meer een groot hotel-restaurant, 1943. Beeld: Regionaal Archief Alkmaar.

Inrichting

Aan het ‘Noordplein’ ter hoogte van het voormalig ziekenhuisterrein had Dudok een nieuw belastingkantoor gedacht. Ook een nieuw Landbouwhuis werd door Dudok hier geplaatst. Aan de westkant van het verruimde Kerkplein situeerde de architect een nieuw postkantoor. Aan de noordzijde van dit plein zouden winkels en woonhuizen worden gevestigd. Ten zuiden van de kerk waren eveneens meest winkels en woonhuizen gepland, naast een groot hotel-restaurant op de hoek met de Koorstraat. De gemeenteraad luisterde aandachtig naar Dudok en besloot tot verdere uitwerking van het plan. In nadere besprekingen kwam in 1947 ook even het denkbeeld op tafel om op de hoek van de Koorstraat met de Kerkstraat de in de negentiende eeuw afgebroken klokkentoren van de Grote Kerk te herbouwen als een soort ‘vredestoren’. Men zag er uiteindelijk weer van af omdat de toren te weinig zou opvallen in het stadsbeeld.

Waarom het plan niet doorging

Een complicatie bij de verdere planvorming was het wegvallen van het belastingkantoor, waar geen behoefte aan bleek te zijn. Even werd er gedacht aan een cultureel centrum of een schouwburg op de vrijgekomen plek, maar uiteindelijk besloot men er een kantoorflat te situeren. Eind 1950 werd het plan-Dudok door de gemeenteraad vastgesteld. Maar waar niemand rekening mee had gehouden gebeurde: de provincie weigerde om procedurele redenen met de plannen akkoord te gaan. Een langdurige beroepsprocedure volgde en pas in 1954 kreeg de gemeente groen licht voor de uitvoering van het plan. Maar in de tussentijd kantelde het hele denken over de toekomst van de binnenstad. Men had behoefte aan grootschaliger plannen. De architect Wieger Bruin werd de nieuwe stedenbouwkundig adviseur van de gemeente en Dudoks plan werd opgeborgen in het archief.

Auteur: Harry de Raad

Publicatiedatum: 23/08/2011