Kroning koningin Wilhelmina

Voordat de dienst in de Nieuwe Kerk begint, is Wilhelmina een moment alleen. “Een gevoel van leegte en volkomen eenzaamheid maakte zich van mij meester,” zo beschrijft Wilhelmina haar gevoel tientallen jaren later. Nadat ze de hermelijnen mantel heeft omgedaan, die haar grootvader Willem II nog had gedragen bij zijn inhuldiging, is het tijd om te vertrekken. Wilhelmina loopt van het Paleis op de Dam naar de Nieuwe Kerk. In een moment van onzekerheid twijfelt Wilhelmina of haar stem het nog wel zal doen, als zij haar speech moet uitspreken. “Zou ik nog een woord kunnen uitbrengen daar in de kerk? Zou ik nog een stem hebben? Even proberen! In die stilte (…) vroeg ik aan de dichtstbijzijnde adjudant: ‘Gaat het zo goed, mijnheer Grovestins?’ Gelukkig, mijn stem was er nog!” Met hernieuwde zekerheid schrijdt Wilhelmina de Nieuwe Kerk binnen, langs de Amsterdamse schutters.

In de kerk was een bont gezelschap van hoogwaardigheidsbekleders bijeengekomen, van bevriende vorsten en leden van de Staten-Generaal tot grote aantallen journalisten uit binnen- en buitenland. Onder het toeziend oog van deze gasten sprak Wilhelmina haar zelfgeschreven rede uit en legde ze haar eed af. De rede was kort en helder en getuigde van een warm gevoel voor het Nederlandse volk en een besef van de zware taak die haar te wachten stond. “Hoog is Mijne roeping, schoon de taak, die God op Mijne schouders gelegd heeft. Ik ben gelukkig en dankbaar het Volk van Nederland te mogen regeeren, een volk klein in zielental, doch groot in deugden, krachtig door aard en karakter.” De genodigden spraken later met bewondering over de speech, zoals de minister van Buitenlandse Zaken de Beaufort: “Geen actrice had het haar kunnen verbeteren, zoo bevallig en tegelijk ongekunsteld was hare beweging.” De gasten waren erg gecharmeerd van de jeugdige koningin in haar witte gewaad en konden hun ontroering soms niet verbergen.

Buiten de Nieuwe Kerk stonden duizenden mensen te wachten, tot de wapenherauten naar buiten kwamen en schreeuwden: “Koningin Wilhelmina is ingehuldigd! Leve de Koningin!” Daarop begon de menigte luidkeels te juichen. Op het moment dat de ingehuldigde koningin naar buiten kwam werd het even stil, zo beschreef de verslaggever van Het Nieuws van den Dag: “Publiek, soldaten, alles was onder de indruk van het lieflijke van dat uittreden. (…) Er lag zulk een blijde glans op het lieve gezicht, zoo geheel anders was de uitdrukking van dat gelaat dan daarstraks, toen de, naar het leek, zware gang naar de kerk nog geschieden moest.” Na de inhuldiging volgde een rijtoer door de stad, waarbij iedereen de kans kreeg nog een glimp op te vangen van de koningin.

Welkom, koningskind

De geboorte van Wilhelmina in 1880 was een welkome gebeurtenis voor koning Willem III en zijn vrouw Emma. Dit kind kon de oplossing zijn voor de opvolgingscrisis in de Oranjefamilie. Willem III had met zijn eerste vrouw Sophie twee zoons gekregen, maar de oudste zoon was in 1879 overleden en de jongste zoon had een slechte gezondheid. Deze prins Alexander was niet erg geschikt voor het koningschap. De toekomst van het Huis van Oranje werd daarom een stuk rooskleuriger met de komst van prinses Wilhelmina. De vreugde onder het Nederlandse volk over het koningskind was groot en de geboorte werd dan ook gevierd als een feestdag. De dichter Nicolaas Beets beschreef de blijdschap rond de geboorte van Wilhelmina in een zoet gedicht:

Blijde Tijding
Laat Oost en West de blijmaar hooren,
Die Kroon en Volk vervult met vreugd:
Den Koning is een kind geboren,
Een dochter, die zijn hart verheugt.
Wees welkom, welkom, Koningskind!
Voor uw geboorte reeds bemind.

Het feit dat er een meisje in de wieg lag, zorgde bij sommigen echter voor wat gemopper. In het Leidsch Dagblad werd zonder omhaal geschreven: “’t Is maar een meisje!” en ook de antirevolutionair Abraham Kuyper stak zijn teleurstelling niet onder stoelen of banken. Hij sprak in De Standaard de hoop uit dat er nog een koningszoon geboren zou worden. De koning en zijn vrouw lieten echter niets anders merken dan blijdschap met het meisje. Toen de kroonprins Alexander in 1884 stierf, was alle hoop op Wilhelmina gevestigd. Het vierjarige meisje zou vanaf dat moment voorbereid worden op het leven als koningin.

Een gouden kooi

De jeugd van de kroonprinses stond in het teken van een strenge opvoeding en een doelgerichte opleiding. Haar moeder Emma zocht de mensen die haar dochter omringden zorgvuldig uit en gaf hen strikte instructies. Het protocol van het hofleven stond niet toe dat Wilhelmina veel contact had met andere kinderen, wat betekende dat ze meestal in het gezelschap verkeerde van hofdames, onderwijzers en gouvernantes. “Wat ik hier beschrijf, zal ik voortaan (…) de ‘kooi’ noemen. (…) Wie zich in een kooi voelt, voelt zich opgesloten en verlangt naar vrijheid.” Zo schreef Wilhelmina in haar autobiografie over haar jeugdjaren. De leraren van Wilhelmina brachten haar niet alleen kennis van geschiedenis, aardrijkskunde en wiskunde bij, ze besteedden ook veel aandacht aan haar “karaktervorming”. Er werd voortdurend gehamerd op het belang van een sterk en moedig karakter. Het zwakke karakter van de twee halfbroers van Wilhelmina werd regelmatig als afschrikwekkend voorbeeld gebruikt. “Er werd weleens teveel toegegeven aan de grillen en zwakheden van een kind. (…) Ieder slap toegeven van mij werd streng aangepakt, soms zelfs met verwijzing naar het bedoelde antecedent.”

De Britse gouvernante Miss Winter werd de belangrijkste persoon naast Emma die zich met de opvoeding van Wilhelmina bezighield. In De Leeuwarder Courant werd in 1892 gewag gemaakt van de bijdehante Wilhelmina die strafwerk moet maken voor Miss Winter. Op de landkaart tekende de prinses opzettelijk Nederland veel groter dan Groot-Brittannië, een ondeugendheid die volgens de Courant “getuigt voor haren geest!” Toch was er weinig tijd voor speels gedrag, want Wilhelmina moest zo snel mogelijk ingewijd worden in de wereld van de staatszaken. Toen koning Willem III in 1890 stierf, werd Wilhelmina automatisch koningin. Tot Wilhelmina meerderjarig zou worden, was Emma koningin-regentes.

In slechts acht jaar moest Wilhelmina worden klaargestoomd voor het koningschap. Haar poppen werden van haar afgenomen en alles draaide vanaf toen om het onderwijs. Wilhelmina was zich vaak bewust van het feit dat zij de enige troonopvolgster was en dat haar een grote verantwoordelijkheid te wachten stond. Na de dood van haar tante Sophie, die haar opvolgster zou zijn indien er iets met haar zou gebeuren, werd zij hier mee geconfronteerd. “Haar heengaan was een stuk werkelijk leven dat ik ondervond en dat mij rijper maakte. Het versterkte nog mijn verantwoordelijkheidsbesef tegenover mijn toekomstige taak.”

Wilhelmina en het volk

Wilhelmina moest de herinnering aan de regeerperiode van Willem III en haar twee halfbroers doen vervagen. Haar vader had zich in zijn tijd als koning soms flink misdragen, met zijn onberekenbare karakter en zedeloze gedrag. Zijn woedeaanvallen waren berucht op het paleis en joegen de hofhouding en de ministers regelmatig schrik aan. Sommigen speculeerden zelfs over geestelijke gestoordheid van de koning. Willem III was ook niet erg geliefd bij het Nederlandse volk. In de socialistische brochure “Recht voor Allen” kreeg Willem III de bijnaam Koning Gorilla. De populariteit van de Oranjes was onder deze autoritaire koning tot een dieptepunt gedaald. Het “knuffelprinsesje” Wilhelmina deed de liefde van de Nederlanders voor de monarchie echter weer aanwakkeren. Haar vertederende verschijning liet vrijwel niemand onberoerd. Emma zorgde voor meer zichtbaarheid van het koningshuis door zich vaak in het openbaar met haar dochter te vertonen.

Emma en Wilhelmina maakten tussen 1892 tot 1898 een soort tournee door het land. Wilhelmina schreef in haar autobiografie over het belang van deze tripjes: “Na de ziekte van vader was het erg nodig om contacten te leggen en door onder de mensen te komen en in het publiek op te treden te tonen, dat wij er nog waren.” Bij de bezoeken stond Wilhelmina in het middelpunt van de belangstelling: ze liep voorop en kreeg de mooiste boeketten aangereikt. Toch was het jonge meisje vaak erg zenuwachtig voor deze officiële bezoeken.

Moeder en dochter reisden niet alleen naar de grote steden in Holland, maar ook naar de noordelijkste provincies Friesland en Groningen. In deze provincies had de socialistische beweging veel invloed, maar de koninklijke bezoeken leverden weinig antimonarchistische protesten op. De Commissaris van de Koningin in Friesland gaf in ieder geval blijk van een grote waardering voor het bezoek. “Moge de warme ontvangst, die Uwer Majesteit en Koningin Wilhelmina hier werd bereid, ook bij Haar de overtuiging hebben bevestigd, dat Frieslands oude liefde voor het vorstelijk huis niet is verminderd en onverzwakt blijft voortduren.” De reizen door het land vergrootten de zichtbaarheid van het koningshuis en droegen bij aan de populariteit van Wilhelmina bij het volk.

Een Nederlands sprookje

De inhuldiging van Wilhelmina vormde het hoogtepunt van jarenlange opvoeding en voorbereiding op haar taken als koningin. De weken voor de grote dag werden besteed aan het kopen van feestelijke japonnen in Parijs, het schrijven van de toespraken en aan het oefenen van het dragen van de koningsmantel. Wilhelmina voelde een sterke verbondenheid met haar land: “Dankzij mijne moeder ben ik Nederlandsch bij uitnemendheid, het vleeschgeworden Nederlandsche volkskarakter… Ik ben als het ware in de Nederlandsche vorm gegoten…,” schreef ze in de weken voor de inhuldiging. Dit gevoel van verbondenheid met de natie kwam ook sterk naar voren bij de inhuldigingsfeestelijkheden in het land. Bij deze festiviteiten werd vaak gerefereerd aan het grootse verleden van Nederland en de rol die de Oranjes daarin hadden gespeeld.

Tijdens de historische optochten verkleedde men zich als Prins Willem I of Michiel de Ruyter. Het leek alsof de nieuwe koningin de Nederlanders dichter bij elkaar bracht. “(…) En wat er in het hart des volks omgaat wordt noch door ereboog en guirlande, noch door lichtzee en feestmuziek ten volle weergegeven, want in dat hart woont liefde, liefde voor Oranje, liefde voor de jonge koningin,” zo omschreef een verslaggever van Het Nieuws van den Dag. Na meer dan een week feesten werden op 13 september de inhuldigingsfestiviteiten afgesloten met groot vuurwerk in Den Haag.

Een goed begin

Het mag duidelijk zijn: Nederland had op zes september het gevoel dat zij getuige was geweest van een sprookje. Nieuwe, betere tijden zouden aanbreken met de inhuldiging van deze jonge koningin, dat de twintigste eeuw zou inluiden. Wilhelmina moet een enorme druk op haar schouders gevoeld hebben, maar zij trad de toekomst zelfverzekerd tegemoet. Ze ontwikkelde zich als een sterke, vastberaden vrouw die zich met hart en ziel voor haar land inzette. Dat zij de geschiedenis in zou gaan als de koningin die Nederland door twee wereldoorlogen heen zou slepen, had zij op die sprookjesachtige dag in september nooit kunnen vermoeden.

Tekst: Anna Lamberts

Verder lezen?

Couvee, D.H., Leve de Willemien! Het jaar 1898 van Wilhelmina’s inhuldiging opnieuw beleefd (Den Haag 1958).
Fasseur, Cees, Wilhelmina. De jonge koningin (Amsterdam 1998). Wilhelmina, Eenzaam maar niet alleen (Amsterdam 1959).

Publicatiedatum: 28/03/2012