‘De kloverniersburgwal met uitzicht op de Sint Anthoniswaag’, Isaac Ouwater

Bron: Schilderijencollectie Amsterdam Museum

‘De kloverniersburgwal met uitzicht op de Sint Anthoniswaag’, Isaac Ouwater

Stadspoort van Amsterdam

Volgens de inscriptie in het torentje aan de kant van de Zeedijk – de oudste gevelsteen van Amsterdam –  werd het waaggebouw in 1488 gebouwd. Maar, er zijn aanwijzingen dat het nog ouder is. De Waag was oorspronkelijk een stadspoort, genaamd de Sint Antoniespoort, die onderdeel was van de stadommuring. De Sint Antoniespoort was één van de drie hoofdpoorten van Amsterdam en diende als instrument voor controle en uitsluiting. In vredestijd werden de torens als gevangenis gebruikt. De poort lag in het verlengde van de Zeedijk, maar was een achtste slag gedraaid om te voorkomen dat kanonskogels de stad in geschoten konden worden. Buiten de stadsmuren was er in die tijd niet veel, zoals te zien is op de kaart van Amsterdam uit 1538.

‘Gezicht op Amsterdam in vogelvlucht’, Cornelis Anthonisz., 1538

Amsterdam met stadsmuren, linksonder is de Sint Antoniespoort te zien. Beeld: Collectie Amsterdam Museum

‘Gezicht op Amsterdam in vogelvlucht’, Cornelis Anthonisz., 1538

Waag en Gilden

In 1601 begon Amsterdam uit haar voegen te groeien; het was tijd voor een stadsuitbreiding. De stadsmuren werden gesloopt en de Sint Antoniespoort verloor zijn functie. In 1617 kreeg het gebouw een nieuwe bestemming als waag. Kooplieden konden hier hun goederen wegen en het was de plek waar belasting aan de stad betaald kon worden.
Ook de bovenverdieping van het gebouw kreeg een nieuwe bestemming. De vertrekken werden toegewezen aan enkele verschillende gilden. De Waag werd zo een verzamelgebouw voor diverse beroepsgroepen. Elk gilde kreeg zijn eigen ingang: de poortjes rondom het gebouw. De chirurgijns hadden veel invloed en bouwden een achthoekig koepelgewelf in het gebouw. Hier richtten ze een amfitheater in om anatomische demonstraties te geven. Vandaag de dag zijn er in en op de Waag nog steeds allerlei details te zien die verwijzen naar de diverse gilden. Boven de poortjes zijn hun emblemen nog te zien.

Waaggebouw verloor functie

Aan het begin van de negentiende eeuw werden de gilden afgeschaft. Wederom verloor het waaggebouw zijn functie. De Waag heeft daarna de meest uiteenlopende huurders zien komen en gaan. Zo deed het gebouw achtereenvolgens dienst als stadsschermzaal, meubelmakerij, werkplaats voor stadsolieverlichting, brandweerkazerne en gemeentearchief.

De Waag op de nieuwmarkt, foto gemaakt in december 2005 door Martin Alberts

Bron: Collectie stadsarchief Amsterdam, www.beeldbank.amsterdam.nl

De Waag op de nieuwmarkt, foto gemaakt in december 2005 door Martin Alberts

Geboorteplaats Amsterdam Museum

Het Amsterdam Museum is in de Waag ontstaan. In 1926 begon het museum op deze bijzondere plek, tot het in 1975 verhuisde naar het voormalige Burgerweeshuis in de Kalverstraat. Ook het Joods Historisch Museum was van 1932 tot 1987 gehuisvest in de Waag. Het café In de Waag zit er sinds 1996. Voor hapjes en drankjes met een vleugje historische sensatie.

Auteur: Aby Grupstra

Publicatiedatum: 08/03/2011