3 min

Vuurboet

In de middeleeuwen stond in Egmond aan Zee een robuuste vierkante toren van de St. Agneskerk. Deze torende hoog boven dorp en duinen uit, een belangrijk baken voor schippers. ’s Nachts werd voor de zeelui een vuurboet ontstoken – een steenkoolvuur brandde in een korf aan een hoge paal.  In april 1743, tijdens een zware storm, werd de kerktoren geveld en verdween het oude Egmond voor een groot deel in de golven.

Ingestorte toren te Egmond aan Zee, 1741, Adriaan Spinder, 1741 – 1791. Beeld: Rijksstudio

Modern licht

De stranding op 16 januari 1827 van linieschip De Wassenaar op zeven kilometer benoorden Egmond aan Zee kostte 23 marinemensen het leven. Er moest iets gebeuren en dat kon ook dankzij een eerdere uitvinding van de Franse ingenieur Augustin J. Fresnel. Door gebruik van op olie gestookt lamplicht en een ingenieus lenzenstelsel werd de kracht en de draagwijdte van het licht aanzienlijk groter. Deze uitvinding was op de Scheveningse vuurtoren al vanaf 1807 toegepast. Egmond kreeg modern vuurtorenlicht.

Vuurtoren van Egmond aan Zee, Beeld: Wikimedia Commons, CC BY-SA 3.0

Monument voor J.C.J. van Speijk: dan liever de lucht in

In 1834 was het ontwerp van J. Valk klaar: twee gelijkvormige torens, de Noordertoren en de Zuidertoren stonden fier in het duingebied. Amper vijf jaar oud was de Noordertoren alweer toe aan een verbouwing. Reden was luitenant-ter-zee Jan van Speijk, die in 1831 in Antwerpen tijdens de Belgische opstand zijn kanonneerboot tot ontploffing bracht. Hij deed dat om een bestorming door Antwerpenaren te voorkomen. “Dan liever de lucht in”, zou Van Speijk gesproken hebben en hij ontstak met een sigaar een voorraad buskruit. Van Speijk stierf een heroïsche dood, maar sleepte ook 28 bemanningsleden en een onbekend aantal Antwerpenaren het graf in. Het College Zeemanshoop achtte deze daad een monument waardig en zamelde geld in om de vuurtoren in Egmond te verbouwen tot een statige herinnering aan deze nationale figuur. Architect Jan David Zocher gaf de Noordertoren de aanblik van een gedenknaald met een natuurstenen basement en veel decoraties.

Vuurtoren J.C.J. van Speijk in Egmond aan Zee, 1841, Paulus Lauters, naar Johan David Zocher, 184. Collectie Rijksmuseum, objectnummer RP-P-OB-88.726.

Kustwacht

Na de opening van het Noordzeekanaal en de bouw van twee vuurtorens in IJmuiden, verloren de lichten van Egmond aan belangrijkheid. Het leidde zelfs tot de sluiting en sloop van de Zuidertoren. Vanaf 1886 is de Van Speijktoren nog bijna een eeuw in functie geweest als kustwachtcentrum. In 1967 vond opnieuw een verbouwing plaats. De omloop werd omgevormd tot een uitkijkpost voor het kustwachtpersoneel. De techniek schreed voort. Schepen varen met radar, GPS, en computers aan boord. Die ontwikkeling maakte seinposten overbodig. In 1983 is de kustwachttaak op de Van Speijktoren opgeheven.

Foto: Judith van Amelsvoort, 2021

Toren in het licht

Sinds de viering van het 175-jarig bestaan, zomer 2009, staat de toren ’s avonds en ’s nachts in het licht. Het torenlicht schijnt over zee en land: 5 seconden licht, 5 seconden duister.

Auteur: Anita Blijdorp

Bronnen

• Jan van Baar, De vuurtoren van Egmond aan Zee. In: Alkmaarse Courant, 20 december 2011.
• Carla Kager, Vuurtorenwachters van Egmond, van vuurstoker tot kustwacht. In: Geestgronden, jrg. 16 (2009), nr. 4, pp. 93 – 114.
• Geestgronden is het tijdschrift van Stichting Historisch Egmond. www.historischegmond.nl
• Peter Kouwenhoven,Vuurtorens, lichtschepen en kapen, nautisch erfgoed van Nederland. Winco Publishing, 2010.

Publicatiedatum: 25/01/2012