4 min
De orgelluiken van de Alkmaarse Grote- of Sint LaurensKerk
Beeld: Grote Kerk Alkmaar
De orgelluiken van de Alkmaarse Grote- of Sint LaurensKerk
Van orgel naar meer
De levensloop van Caesar van Everdingen kent eigenlijk weinig bijzonderheden en zelfs enkele onduidelijkheden. De schilder werd in 1616 of 1617 geboren als zoon van een notaris en de stadsvroedvrouw. Zijn opleiding kreeg hij in Alkmaar, maar het kan ook Utrecht zijn geweest. Des te interessanter zijn de kunstwerken die Van Everdingen gedurende zijn leven maakte. Hij leverde aan verschillende grote projecten zijn bijdrage, te beginnen bij de orgelluiken van de Grote of Sint-Laurenskerk in geboortestad Alkmaar. Jacob van Campen, de ontwerper van de orgelkast, vroeg Van Everdingen de decoratie op zich te nemen. Een opdracht die hij graag aannam, en hoe. Op de panelen is de feestelijke intocht van de Bijbelse koning Saul en de herder David verbeeld. Door de reus Goliath te verslaan, bracht David het leger van koning Saul de overwinning. Bij elkaar werkte Caesar van Everdingen ongeveer drie jaar met grote inzet aan de luiken. Maar al het harde werken was niet voor niets en werd beloond met opdrachten van groot formaat.
Allegorie op de geboorte van Frederik Hendrik. Ca. 1650. Olieverf op doek. 373 bij 243 cm. Den Haag, Huis ten Bosch.
Beeld: Wikimedia Commons
Allegorie op de geboorte van Frederik Hendrik. Ca. 1650. Olieverf op doek. 373 bij 243 cm. Den Haag, Huis ten Bosch.
Klassiek op z’n Hollands
Dat formaat kan zowel letterlijk als figuurlijk worden opgevat. Een van zijn belangrijke opdrachtgevers was niemand minder dan Amalia van Solmst, echtgenote van stadhouder Frederik Hendrik. De schilderingen die hij tussen 1648 en 1652 voor haar maakte in de Oranjezaal van Huis ten Bosch maten elk ruim drie bij twee meter. Dit soort afmetingen zouden vaker in het oeuvre van de schilder terugkomen, net als de mythologische onderwerpen die op de schilderingen te zien waren. Kunstwerken met een dergelijk verhalend onderwerp worden ook wel historiestuk genoemd. Al deze kenmerken maken hem een belangrijke vertegenwoordiger van het Hollands classicisme, een op de klassieke oudheid teruggrijpende stroming die vanaf de jaren twintig van de zeventiende eeuw met name in de architectuur in de Noordelijke Nederlanden terug te vinden was. In de schilderkunst werd vervolgens gezocht naar een vorm die bij de bouwstijl paste. De decoratie van de Oranjezaal is een goed voorbeeld van het Hollands classicisme. Groot en klassiek dus, maar er zijn nog twee dingen opvallend aan het werk van Van Everdingen: de heldere kleuren en de gladde penseelstreken.
Caesar van Everdingen, Jupiter en Callisto, 1655, olieverf op doek, 165 x 193 cm, Nationmuseum Stockholm.
Beeld: Stedelijk Museum Alkmaar
Caesar van Everdingen, Jupiter en Callisto, 1655, olieverf op doek, 165 x 193 cm, Nationmuseum Stockholm.
Een gladde bedoening
Van Everdingen blonk uit in het weergeven van stoffen en zijn gebruik van schaduwen. In 1655 schilderde hij Jupiter en Callisto, een schilderij dat de ontmoeting tussen de op seks beluste Romeinse oppergod Jupiter en de nietsvermoedende nimf Callisto verbeeldt. Het schilderij is een verzameling van luxueus uitziende kleden, knuffelige honden, en door de opwinding gespannen aders. Hoewel Van Everdingen oog voor detail had, wilde hij liever niet dat je zag dat de voorstelling geschilderd was. Geen vette klodders verf, maar zachte, vloeiende streken in heldere kleuren. Rood, geel, blauw, maar ook de huidskleur van zowel Jupiter als Callisto vormt een baken van licht. Als je goed kijkt zie je dat Jupiter net een tint donkerder is dan Callisto. Op deze manier werd in de zeventiende-eeuwse schilderkunst het verschil tussen man en vrouw aangegeven.
Rembrandt van Rijn, Saul en David, ca. 1651-1654, olieverf op doek, 130 x 164,5 cm, Mauritshuis Den Haag.
Beeld: Wikimedia Commons
Rembrandt van Rijn, Saul en David, ca. 1651-1654, olieverf op doek, 130 x 164,5 cm, Mauritshuis Den Haag.
Hoe opvallend glad de penseelstreken en hoe helder het kleurgebruik van Caesar van Everdingen zijn, wordt misschien pas echt duidelijk wanneer we zijn werk naast dat van zijn beroemde tijdgenoot Rembrandt van Rijn zetten. Het rond dezelfde tijd door Rembrandt vervaardigde Saul en David doet in vergelijking met Jupiter en Callisto klodderig, robuust en grauw aan. Neem bijvoorbeeld de mantels in beide kunstwerken. Naast de zachte en soepele stof van het kledingstuk van Van Everdingens Jupiter, lijkt de mantel van Rembrandts koning Saul haast wel van schuurpapier.Als we afgaan op de kolfruzie met Overschie uit 1638 moet Caesar van Everdingen in de omgang een driftkikker zijn geweest, in zijn gladde en kleurige schilderkunst is hier echter weinig van terug te vinden. Gelukkig liep de ruzie rond het kolfspel met een sisser af en stierf Van Everdingen pas in 1678. Anders hadden we vandaag de dag het vleiend penseel van deze bijzondere schilder moeten missen.
Auteur: Nienke Knotter
Bronnen
Brinkman, E. (red.), Hollands Classicisme in de zeventiende-eeuwse schilderkunst, tent. cat. Rotterdam (Museum Boijmans Van Beuningen) 1999.
Huys Janssen, P., Caesar van Everdingen 1616/1617-1678. Monograph and catalogue raisonné, Doornspijk 2002.
Publicatiedatum: 01/11/2016
Vul deze informatie aan of geef een reactie.