Oneindig Noord-HollandBeleef de geschiedenis van jouw provincie
NL | EN

De ‘stompe van Ransdorp’: historisch baken in het vlakke Waterland

Vanuit de verre omtrek is de stompe kerktoren het oriëntatiebaken in het vlakke landschap van Laag Holland. De landelijke schoonheid van Ransdorp is niet onopgemerkt gebleven. Al sinds de dagen van Rembrandt bezocht men het dorp en omgeving om zijn schilderachtigheid.

De historische waarde van Ransdorp blijkt ook uit het feit dat het dorp al vroeg de status van beschermd dorpsgezicht kreeg toegewezen. Volgens de overlevering bezocht Rembrandt het dorpje overigens niet alleen om zijn schoonheid, maar ook vanwege een liefje dat daarvandaan kwam.

Silhouet van Ransdorp

Al eeuwenlang domineert de stompe toren van Ransdorp de horizon van Waterland. De toren is rond 1525 gebouwd naar ontwerp van Jan Poyt, maar nooit voltooid. De uit drie geledingen bestaande laatgotische toren heeft zijn afsluitende balustrade met spits nooit gekregen, want de kans op verzakking in de drassige veengrond was te groot. Gelukkig maar, want juist de stomp maakt het silhouet van Ransdorp zo opvallend.

Het bijbehorende kerkgebouw is in de zeventiende eeuw ingestort en herbouwd rond 1720. De huidige kerk kreeg vorm na enkele verbouwingen in de negentiende eeuw.

Gezicht op Ransdorp met zijn stompe toren. Beeld: Provincie Noord-Holland.

Plundering in Tachtigjarige Oorlog

Vanaf 1572 schaarden de Waterlandse dorpen, waar veel protestanten woonden, zich achter de geuzen. Zij kwamen in opstand tegen het schrikbewind van de hertog van Alva. De katholieke vorst Filips II had hem alle militaire macht gegeven en de opdracht om genadeloos op te treden tegen de protestante opstandelingen. In september 1572 werd te Ransdorp een algemeen Waterlands defensieverbond getekend. Ter ondersteuning stuurde prins Willem van Oranje troepen naar Waterland om de dorpen beter te kunnen beschermen.

Als represaillemaatregel beval Alva zijn troepen al plunderend door Waterland te trekken. In 1577 viel Ransdorp ten prooi aan de Spaanse troepen. Huizen werden in brand gestoken en de inwoners verjaagd. En passant werd de Zeedijk nog beschadigd en liep het land onder. Aan het eind van de zestiende eeuw lag Waterland er verwoest en berooid bij.

Unie van Waterland

De Waterlandse dorpen verrezen aan begin van de zeventiende eeuw uit hun as. Niet zozeer met zeevaart en koophandel, maar vooral als de ‘buik van Amsterdam’. De Waterlanders werden de leverancier van melk, kaas, boter, vlees en vis voor de sterk groeiende Amsterdamse bevolking. De economische veranderingen kregen ook politiek gevolg. In 1619 besloten de Waterlandse dorpen samen te werken in de Unie van Waterland.

Ransdorp werd de hoofdplaats waar men bijeenkwam voor vergaderingen. In plaats van met elkaar te concurreren gingen Broek in Waterland, Ransdorp, Schellingwoude, Zunderdorp, Landsmeer en Zuiderwoude samenwerken om zo een vuist te kunnen maken tegen Amsterdam. De dorpen verlengden iedere tien jaar het verbond, voor het laatst in 1806. De Unie vervulde vooral een economische taak. Dit lukte aardig, want tot ongeveer het midden van de zeventiende eeuw steeg de welvaart als nooit tevoren.

Raadhuis van Ransdorp.

Raadhuis van Ransdorp. Het zeventiende-eeuwse raadhuis van Ransdorp waar de Unie van Waterland bijeenkwam. Beeld: Wikimedia Commons / Jvhertum.

Eendracht doet cleyne saecken bloeyen

Tegenover de stompe kerktoren staat het monumentale, maar bescheiden raadhuis. Een gevelsteen boven de deur is versierd met het wapen van de Unie van Waterland. Het embleem bestaat uit het oorspronkelijke wapen van Waterland, een zwaan met gouden halsband. Als toevoeging kreeg de zwaan een aantal gebundelde pijlen in zijn vooruitgestoken poot. De bundel pijlen symboliseert de samenwerking tussen de hoofddorpen uit Waterland. De eensgezindheid wordt op poëtische wijze beschreven in de tekstregel onder het wapen: Eendracht doet cleyne saecken bloeyen in macht en oock in welstant groeyen.

Het raadhuis werd in 1652 gebouwd, naar verluidt om de vergaderingen van de Waterlandse Unie een statig onderdak te bieden. Het in Hollands classicistische stijl opgetrokken raadhuis is ontworpen door Pieter van Saerdam. De vierschaar (gerechtelijk bestuur) sprak in dit gebouw ook recht. Bij een doodvonnis werd op het plein een galg opgesteld.

Wapen van Waterland.Wapen van Waterland.

Rarop bovenaan

Dat de eigen inwoners Ransdorp zien als de hoofdplaats van Waterland blijkt niet alleen uit het statige raadhuis, maar ook uit een eeuwenoud rijmpje waarin het dorp ‘Rarop’ genoemd wordt. Het moge duidelijk zijn dat het de inwoners niet aan bescheidenheid ontbreekt: “Rarop, Rarop, hoogemoed, Durgerdam leit onder de voet. Schelling woud’ erbij, Nieuwendam is vrij. Buiksloot is allerbest, Kadoelen is een kraaiennest.”

Publicatiedatum: 27/06/2013

Aanvullingen

Vul deze informatie aan of geef een reactie.

Plaats een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Vereiste velden zijn gemarkeerd met *. Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd.