Tolheffing op de Zaanbrug 1927

Beeld: Gemeentearchief Zaanstad

Tolheffing op de Zaanbrug 1927

Klachtenregen van toeristen

Een reeks van tollen. Zo was de situatie in 1928. Het regende klachten bij de Zaanse VVV van toeristen. Nergens in Nederland was zo’n concentratie van tollen als in de Zaanstreek: op krap vier kilometer maar liefst vier tollen! Het geld kwam ten goede aan de gemeenten en die wilden niks van opheffing weten.

In augustus 1928 startte de VVV een offensief. Allereerst werd de tol bij de Veerbrug over de Nauernasche Vaart, tussen Krommenie en Wormerveer, gehekeld. Het tolgeld bedroeg daar in 1928 vier cent per fiets en twee kwartjes per auto. Het opmerkelijke was dat de tol was verpacht voor tienduizend gulden per jaar, een echt melkkoetje. Ook de tol tussen Wormer en Wormerveer was velen een doorn in het oog. De tol midden op de Wormerveerse Zaanbrug, bestond al sinds de bouw van de brug in 1889. De bouwkosten waren door Wormerveer betaald en die gemeente wilde via tolheffing de kosten verhalen op de gebruikers van de brug.

De Zaandijker tol, op de grens van Zaandijk en Wormerveer langs de Zaan, loog er eveneens niet om. Deze tol was op 2 januari 1926 ingesteld om de Zaandijkse gemeentekas twintig jaar lang te voorzien van vijfduizend gulden per jaar, ter bestrijding van de kosten van de aanleg van de verkeersweg. De praktijk was echter dat de tol na zo’n drie jaar al 36.000 gulden had opgebracht.

Tolheffing in Krommeniedijk ca. 1910-1920

Beeld: Gemeentearchief Zaanstad

Tolheffing in Krommeniedijk ca. 1910-1920

Belegering tollen

Op zondag 16 september 1928 barstte de bom. De tollen van Krommenie en Zaandijk werden urenlang belegerd. Auto’s, vrachtwagens, autobussen en motorfietsen reden door zonder te betalen, tot groot enthousiasme van het toegestroomde publiek. Maar al snel werd de stemming grimmig. Omdat niemand wilde betalen sloot de tolwachter de slagboom. Het verkeer kwam muurvast te zitten. Het legertje politie zag maar één oplossing: de slagboom omhoog. Daar wilde de tolbaas echter niets van weten.

Toen op de late zondagavond bij de Zaandijker tol duizenden voetgangers nog steeds het verkeer belemmerden, werd er opgetreden door de in grote getale aanwezige dienders van Wormerveer en Zaandijk en de opgetrommelde rijksveldwachters. Tegen negen uur ’s avonds kwamen zelfs de blanke sabels te voorschijn. Om tien keerde de rust terug.

Protestautotocht tegen tolheffing in Zaandijk, september 1928

Beeld: Gemeentearchief Zaanstad

Protestautotocht tegen tolheffing in Zaandijk, september 1928

Rijksveldwachters

Op de Zaanbrug ging het er rustiger aan toe. De politie van Wormer en Wormerveer, geassisteerd door rijksveldwachters, lieten de protesteerders gratis passeren. Dat was een zeer tactische oplossing die de demonstranten veel wind uit de zeilen nam. Toch moet er een dreigende sfeer op en rond te brug hebben geheerst, want boven de brug patrouilleerden vliegtuigen, als was het een militaire operatie.

Bij de tol van de Krommenieër Veerbrug liep de zaak wel behoorlijk uit de hand. Nadat de eerste auto’s de brug waren gepasseerd zonder tolgeld te betalen, liet een woedende tolbaas aan beide kanten de hekken zakken. De boel kwam potdicht te zitten. Er vormden zich een lange file van auto’s en autobussen. De tolbaas gaf geen krimp en kreeg steun van burgemeester Klerk van Krommenie.

Overzicht toltarieven Zaanbrug 1941

Beeld: Gemeentearchief Zaanstad

Overzicht toltarieven Zaanbrug 1941

Protestrit naar Den Haag

De Zaansche VVV, de motor achter de protestactie, kan daadkracht niet ontzegd worden. Nadat een protesttelegram aan de minister van binnenlandse zaken niets had uitgehaald, besloot de VVV in 1929 een protestrit naar Den Haag te organiseren. De Zaanse Tollendemonstratierit naar Den Haag vond plaats op maandag 20 mei, tweede pinksterdag. De karavaan bestond uit zo’n dertig luxe auto’s en vrachtwagens. Het voornemen van de VVV om de minister van verkeer en waterstaat eens goed duidelijk te maken dat ze in de Zaanstreek hun buik vol hadden van de tolheffing, liep echter op niets uit. Alleen een bode was aanwezig om de Zaankanters te woord te staan. Hij kreeg een petitionnement overhandigde met 11.483 handtekeningen. Dat was het dan.

‘Tollenvallen’

De Zaanse VVV nam zelf het heft in handen en stelde een pakket maatregelen op om de tolbarrière te omzeilen. Via waarschuwingsborden werd het verkeer vanaf de Hembrug via Zaandam en Koog naar het Guispad geleid, waarna via Westzaan en Assendelft naar Wormerveer en Krommenie kon worden gereden. Een omweg van tien minuten, maar zonder tol. In autobladen en tijdschriften werden advertenties geplaatst met een plattegrond van de Zaanstreek waarop de ‘tollenvallen’ stonden aangegeven.

Tolheffing Zaanbrug 1941

Beeld: Gemeentearchief Zaanstad

Tolheffing Zaanbrug 1941

Succes

En hielpen de acties? Ja. Ze hadden wel degelijk succes. De tol op de Veerbrug in Krommenie werd in 1930 afgeschaft. De Krommeniedijker tol verdween in 1931, doordat de provincie de tolrechten afkocht. In 1931 werd eveneens de Zaandijker tol opgeheven. Weer een jaar later volgde de opheffing van de tol in Zaandam. De Zaanbrugtol toonde zich hardnekkiger en werd tot in de Tweede Wereldoorlog gehandhaafd, ondanks acties van het Wormer ‘Anti-tol comité’. Pas na de ontbinding van de gemeenteraden door de Duitsers verdween in december 1942 de tolheffing op de Zaanbrug. In dat jaar werd ook de tol op de grens van de Enge Wormer en de Wijde Wormer opgeheven.

Publicatiedatum: 31/07/2011