Twee jaar eerder, in 1957, stemde de regering in met het plan van Schipholdirecteur Jan Dellaert om Schiphol te moderniseren. Er moest een centraal gelegen vliegverkeerseiland komen te midden van vier (aanvankelijk acht) in verschillende windrichtingen geprojecteerde startbanen. Zo’n plan vereist natuurlijk de nodige ruimte. De nieuwe 3000 meter lange baan voor straalvliegtuigen – baan 06-24, de latere Kaagbaan kreeg voorrang in de planning en een aantal akkerbedrijven en de complete buurtschap Rijk moesten wijken. De panden ten westen van de dorpsstraat waren al onteigend, maar de bewoners mochten blijven ‘tot nader order’.

Het was pijnlijk duidelijk: Rijk, op het kruispunt van de Aalsmeerderweg en de Vijfhuizerweg, was een obstakel. Door de oorlog, wegafsluitingen en andere beperkende werken vreesden de inwoners van Rijk toch al dat hun buurtschap weleens volledig geïsoleerd zou kunnen raken en uiteindelijk zou verdwijnen. Wethouder C. van Beem (zelf Rijkenaar), het hoofd van de openbare school (meester Nieuwenhuis) en de jonge dominee H.P. Swets uit Rijk probeerden de bevolking nu voor te bereiden op het onvermijdelijke.

Verhuizing als gemeenschap

Volgens de Hoofddorpse Courant van 14 januari 1955 had Rijk geen enkele overlevingskans. De politiek speelde al met de gedachte om voor niet‑boerende Rijkenaren  een nieuwe woonomgeving te creëren in en rond het nabijgelegen buurtschap Rozenburg. De akkerbouwers konden worden gecompenseerd door ruilverkaveling en zicht op vertrek naar de Noordoostpolder. In mei 1956 bleek dat de Rijkenaren wel bereid waren naar Rozenburg te verhuizen – maar… dan wel als gemeenschap én met een nieuwe kerk én een school.

Vanuit stedenbouwkundig oogpunt achtte B en W deze Rozenburgoptie onhaalbaar, maar na de nodige schermutselingen kregen dominee Swets en zijn aanhang de gemeenteraad van Haarlemmermeer wel achter het plan. Wie niet naar Rozenburg wilde, kon dan naar het drie kilometer noordelijk gelegen Aalsmeerderbuurt‑Zuid gaan, zo was de gedachte. De verzekering van B en W dat de inmiddels geplande 124 huizen in Aalsmeerderbuurt-Zuid geheel los stond van de plannen rond de opheffing van Rijk, nam de onrust bepaald niet weg.

Het einde van Rijk

Helaas, vanwege planologische bezwaren en het risico van geluidshinder gooiden de Gedeputeerde Staten van Noord‑Holland roet in het eten. Op 28 november 1957 besloot de gemeenteraad in beroep te gaan tegen het afkeuringsbesluit van Gedeputeerde Staten.

Het gemeentelijk beroep tegen de provinciale afkeuring diende op 5 november 1958 voor de commissie voor geschillen van bestuur van de Raad van State. Vertegenwoordigers van het gemeentebestuur en inwoners van Rijk onder aanvoering van dominee Swets woonden de zitting bij. Tal van argumenten gingen over en weer, maar vanwege te verwachten geluidshinder werd het Plan Rozenburg bij KB van 10 maart 1959 de vereiste goedkeuring onthouden. Dit was het einde van de kwestie Rijk.

Laatste kerkdienst in spookdorp

Half november bericht de directie van Schiphol dat het dorpskerkje op 24 november zal worden gesloopt om ruimte te maken voor de aanleg van de 3000 meter lange startbaan.

Op 22 november gaat dominee Swets voor in de laatste kerkdienst in Rijk. Veel huizen en elf boerderijen zijn al gesloopt. De bewoners verlaten het dorpje gelaten en vertrekken naar andere dorpen in Haarlemmermeer, vooral naar Aalsmeerderbuurt-Zuid, het tegenwoordige Rijsenhout. Laat de bulldozers maar schuiven…

Auteur: Drs. Hans Dolman jr. (Haarlemmermeermuseum de Cruquius)

Bronnen en literatuur:

• Kranten uit de Koninklijke Bibliotheek
• Hoofddorpse Courant
• A.M.C.M. Bouwens en M.L.J. Dierikx, Op de drempel van de lucht, tachtig jaar Schiphol (Den Haag 1997)
• René de Leeuw, Schiphol luchtvaartstad (Bussum 1982)

Publicatiedatum: 24/03/2021