3 min

Gezicht op Amsterdam in vogelvlucht, door Cornelis Anthonisz., 1538.

Beeld: Amsterdam Museum.

Gezicht op Amsterdam in vogelvlucht, door Cornelis Anthonisz., 1538.

Motor van een zich ontwikkelende stad

De Lastage vormde, buiten de dijken gelegen aan de oostkant van de stad, een kwetsbaar gebied in de oorlog met de Geldersen. Het bestuur van Amsterdam maakte zich grote zorgen over dit stuk land. Maar het gebied had ook een belangrijke functie voor de stad; het stond er vol met scheepstimmerwerven waar de schepen werden gebouwd die werden gebruikt voor de handel met andere Europese mogendheden. Er werden niet alleen schepen gebouwd, maar ook gerepareerd (opgekalefaterd) op de werven en het vele touw dat nodig was voor de schepen werd gedraaid in de lijnbanen. De Lastage was economisch belangrijk, maar was ook kwetsbaar. De werven en lijnbanen waren van hout gebouwd en waren dus zeer brandgevaarlijk. De bewoners van het gebied deden dan ook voorstellen om het gebied binnen de stadsmuren te plaatsen. Zij hadden ook gezien wat de stadsbranden van 1421 en 1453 in de stad hadden aangericht. Toch werd dit voorstel tot twee keer toe niet gehonoreerd door het stadsbestuur.

Amsterdam in vogelvlucht, ca. 1540, detail.

Door Jan Christiaensz. Micker, vrij naar Cornelis Anthonisz., ca. 1652. Beeld: Amsterdam Museum.

Amsterdam in vogelvlucht, ca. 1540, detail.

Oorlog op de Lastage

We schrijven 1502. In het toenmalige Europa waren de spanningen hoog opgelopen. Verschillende mogendheden, zoals Frankrijk, Spanje, Engeland en de Republiek van Venetië, waren in een verwoede oorlog verwikkeld, die zich vooral in Italië afspeelde. De strijd tussen de mogendheden werd niet gekenmerkt door grote veldslagen, maar onderhuids werden er flinke steken uitgedeeld. Ook de Lage Landen raakten hierdoor betrokken bij de oorlog. Vanuit het oosten werd geaasd op Holland en op Amsterdam. De Geldersen belaagden de stad meerdere malen, waarbij de onbeschermde en braakliggende Lastage een mooi mikpunt was. Het gebied werd tweemaal in brand gestoken: in 1508 door de stad zelf en in 1512 door de Geldersen.

Gelderse troepen in Amsterdam, 1512.

Gelderse troepen doen een aanval op Amsterdam. Rechts de Sint-Anthonispoort, later de Waag op de Nieuwmarkt. Een groepje mensen probeert nog naar de stad te vluchten. Links op de achtergrond de Lastage, het oude havengebied dat door de Geldersen in brand werd gestoken. De situatie is in spiegelbeeld weergegeven, omdat de tekening diende als basis voor een prent. Beeld: collectie Stadsarchief Amsterdam.

Gelderse troepen in Amsterdam, 1512.

Een verdedigingswal om de Lastage

Na de Alteratie in 1578, waarbij Amsterdam zich als laatste stad in Holland bekeerde tot het protestantse geloof en de kant van de Opstand koos, werden plannen gemaakt om de bebouwing op de Lastage te slopen en te vervangen door een nieuwe haven. De onteigeningsplannen van het stadsbestuur werden echter niet zomaar geaccepteerd door de bewoners. Er was echter haast bij: na val van Antwerpen in 1585 was de angst dat ook Amsterdam door de Spanjaarden zou worden aangevallen. Uiteindelijk kregen de burgemeesters toch hun zin en werd de Lastage vernieuwd en beschermd met een verdedigingswal. De Oudeschans met zijn Montelbaanstoren, die al eerder in 1516 was gebouwd, moest de stad voortaan beschermen tegen aanvallen van buitenaf. Door de stadsuibreiding verloor de St.-Anthonispoort haar functie als stadspoort.

Publicatiedatum: 20/05/2011