1945: Parade op de Dam

Op deze foto wordt in 1945 de terugkeer van koningin Wilhelmina naar Nederland gevierd met een militaire parade op de Dam. Amsterdam is sinds 8 mei definitief bevrijd, als de geallieerden een militaire intocht houden. Op 5 mei heeft Duitsland al gecapituleerd, maar de Duitse soldaten willen zich alleen overgeven aan de geallieerden. En die komen pas op 8 mei. Dat zorgt voor een vreemde spanning tussen vrijheid en bezetting in de dagen na 5 mei. Op 7 mei, een dag voor de intocht van de geallieerden, gaat het mis. Er is dan een groot bevrijdingsfeest op de Dam. Vanaf het balkon van De Groote Club openen Duitsers het vuur op de mensenmenigte. Er vallen tientallen doden en nog veel meer gewonden. Twee dagen later wordt er voor het eerst een minuut stilte gehouden op de Dam om de slachtoffers van de oorlog te herdenken. Een jaar later, in 1946, wordt de Dodenherdenking voor het eerst op 4 mei gehouden.

1946: Het spel der bevrijding

De eerste Nationale Dodenherdenking vindt plaats op 31 augustus 1945. Het is dan Koninginnedag: de verjaardag van koningin Wilhelmina. De eerste nationale plechtigheid vindt plaats in het Olympisch Stadion in Amsterdam. In 1946 wordt er de dag voor bevrijdingsdag een Nationale Dodenherdenking gehouden, opnieuw in het Olympisch Stadion. Gebeurtenissen tijdens de oorlog worden op grote schaal nagespeeld, zoals te zien op dit filmpje. Hierna blijft het traditie om op de dag voor de festiviteiten rondom de bevrijding eerst de slachtoffers te herdenken.

1950: Urnbijzetting in het tijdelijke Nationale Monument

In 1947 verrijst op de Dam een tijdelijk Nationaal Monument. Het is een ronde muur met daarin elf nissen. In elke nis staat een urn met aarde uit een van de Nederlandse provincies. Bij de bouw van het monument is al duidelijk dat het tijdelijk is, er wordt op dat moment gewerkt aan een ontwerp voor het definitieve monument. Het tijdelijke monument ontvangt veel kritiek omdat er geen urn met aarde uit Nederlands-Indië is opgenomen. Daarom wordt in 1950 een extra urn neergezet, de plechtige ceremonie is vastgelegd op deze foto.

1954: Het Nationaal Monument in wording

Op 4 mei 1954 werd dit filmpje uitgezonden over de totstandkoming van het nieuwe Nationale Monument op de Dam. Kunstenaar Johannes Anton Rädecker werkt aan de beelden die het monument zullen sieren. De kunstenaar stierf vlak voor de onthulling van zijn werk in 1956.

1956: Onthulling Nationale Monument op de Dam

Architect J.J.P. Oud en kunstenaar Johannes Anton Rädecker krijgen de opdracht om het het definitieve monument op de Dam vorm te geven. Aanvankelijk zou het monument in het Weteringplantsoen komen te staan, mede doordat Heineken het monument financierde en die het monument graag in de buurt van de brouwerij wilde plaatsen. De burgemeester van Amsterdam zorgt er echter voor dat het monument toch op de Dam kwam te staan. Op 4 mei 1956 wordt het nieuwe Nationale Monument onthuld.

1972: Koningin Juliana en prins Bernhard tijdens de kranslegging

Koningin Juliana en prins Bernhard tijdens de Dodenherdenking op 4 mei 1972. Het is inmiddels traditie geworden dat de Dodenherdenking plaatsvindt in aanwezigheid van de koninklijke familie. Ook is de herdenking nu altijd op 4 mei en niet, zoals hiervoor, af en toe op 3 mei als bevrijdingsdag op een zondag zou vallen. Sinds 1961 worden niet meer alleen de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog herdacht, maar ook die van alle militaire conflicten daarna. Dat zorgt voor veel discussie rondom de vraag wie er herdacht moet worden.

1983: Koningin Beatrix en prins Willem-Alexander

Koningin Beatrix en Willem-Alexander tijdens de minuut stilte in 1983. De 16-jarige Willem-Alexander neemt hier voor het eerst deel aan de herdenking. Hij vervangt zijn zieke vader prins Claus. In de jaren tachtig neemt de belangstelling voor de Dodenherdenking sterk af. De regering neemt daarom maatregelen om de Dodenherdenking en Bevrijdingsdag meer onder de aandacht te brengen. Het Nationaal Comité 4 en 5 mei wordt opgericht. Vanaf dat moment coördineert het comité de activiteiten op 4 en 5 mei. En met succes, er worden steeds meer activiteiten georganiseerd en die worden druk bezocht.

2013: Koning Willem-Alexander

In 2013 komt de pas gekroonde Willem-Alexander tijdens de dodenherdenking voor het eerst publiekelijk in actie als koning. De Nationale Dodenherdenking wordt steeds drukker bezocht. Maar ook laaien de discussies rondom de herdenking steeds hoger op. Steeds meer mensen vragen zich af of het niet tijd wordt om bijvoorbeeld ook Duitsers of NSB’ers te herdenken. Het blijven controversiële vraagstukken die voorlopig onderwerp van discussie zullen blijven.

Auteur: Machiel Spruijt

Publicatiedatum: 03/05/2016