Oneindig Noord-HollandBeleef de geschiedenis van jouw provincie
NL | EN

De 500 el boom – een stille getuige van het veranderende landschap

Op een lege akker iets ten zuidwesten van Rozenburg staat een boom moederziel alleen. De boom is goed te zien vanaf de Aalsmeerderweg kijkend in de richting van de A4. Achter de boom doemt de hoogbouw van Hoofddorp al op. De boom is een van de laatste restanten van het agrarische leven in de oude Haarlemmermeerpolder. Het heeft de enorme veranderingen van de afgelopen decennia voorbij zien komen en – zeer bijzonder – zelfs overleefd. De strijd om de ruimte en de steeds wisselende invulling ervan is onlosmakelijk verbonden aan de geschiedenis van dit gebied. Vanaf de vroegste bewoning stond het landschap onder invloed van de mens. De geschiedenis van de Haarlemmermeer laat zich bij uitstek lezen als dat van een levend landschap.

500 el boom

Achter de boom gaat het verhaal schuil van een oud agrarisch gebruik. Om de lengte van hun akkers te markeren, plantten boeren halverwege hun stuk grond een boom. De akkers werden per 1000 el uitgegeven. Deze zogenaamde ‘500 el boom’  diende niet alleen ter markering van eigendom, maar diende ook een praktisch nut. De landarbeiders konden er bij regen onder schuilen en in de zomer bood de boom een rustplek in de schaduw. De boom voorzag de landarbeiders van een beetje gemak, als ware het een ‘arbo-boom’. In de Haarlemmermeer had vrijwel elke boer vroeger een 500 el boom, maar door de vergaande mechanisering stonden zij in de weg en verdwenen deze iconen van maatvoering en bescherming.

Afzien in de modder

De akkers waarop de boeren hun 500 el bomen plantten waren meestal niet hun eigendom, maar van rijke investeerders uit de stad. Maar voordat de drassige grond van de ingepolderde Haarlemmermeer gebruikt kon worden voor landbouw, moest de bodem ontdaan worden van riet en moerasplanten. Bovendien moesten er nog sloten, vaarten en wegen worden gegraven in de stroeve kleibodem. Dit zware werk werd gedaan door ‘polderjongens’, geharde mannen die onder erbarmelijke omstandigheden de Haarlemmermeerpolder leefbaar moesten maken. Malaria en cholera-epidemieën braken regelmatig uit. In de ‘sterfteatlas’ uit 1866 bleek dat de Haarlemmermeerpolder tot de ongezondste gebieden van Nederland behoorde juist door de moerassige condities van het gebied. Aflevering 6 uit de TV-serie Oneindig Noord-Holland gaat over de drooglegging van de Haarlemmermeer.

Haarlemmermeer A5

Allegaartje aan boerderijen

Nadat de ‘polderjongens’ hun werk hadden gedaan, kwamen boeren uit alle delen van Nederland naar de Haarlemmermeerpolder toe om een nieuw boerenbedrijf te beginnen. Deze eerste bewoners bouwden hun boerderijen volgens het gangbare type uit hun herkomstgebied. Hierdoor is het goed mogelijk dat men aan dezelfde weg een Friese stolphoeve naast een Zeeuwse schuurboerderij of een Groningse borg ziet staan.

De landbouwgronden waren in de beginjaren niet al te best. Er was veel wateroverlast in de lagere delen, zoals bij Nieuw-Vennep. Op de hogere gronden had men juist een tekort aan bevloeiingswater. Afhankelijk van de vraag op de markt richtten de boeren zich op veeteelt of akkerbouw, maar de opbrengsten bleven laag. Veel boerengezinnen uit de Haarlemmermeer zijn aan het eind van de negentiende eeuw geëmigreerd naar de Verenigde Staten in de hoop op een betere toekomst. Pas in het tweede decennium van de twintigste eeuw verbeterden de condities aanzienlijk voor de boerenstand, mede door toepassing van de glastuinbouw.

“Colorado hoeve”, Spieringweg, Haarl’meer.

Schiphol de nieuwe motor

In de laatste halve eeuw is de welvaart flink gestegen in de Haarlemmermeer. Dit is vooral te danken aan de enorme ontwikkelingen in niet-agrarische activiteiten. De groei van luchthaven Schiphol tot internationale mainport is hier de belangrijkste oorzaak van. Met haar 1700 hectare heeft de luchthaven zo’n 10% van de gemeente Haarlemmermeer in gebruik. Het zal niet lang meer duren of Schiphol breekt door de grens van 50 miljoen passagiers per jaar. Door de aanzuigende werking van de luchthaven hebben zich honderden bedrijven in de nabijheid gevestigd en moesten tienduizenden werknemers in de regio aan huisvesting worden geholpen. In de jaren vijftig bestond de 5000 koppige bevolking van Hoofddorp voornamelijk uit agrariërs. Inmiddels is dit gegroeid tot ruim 70.000 inwoners en behoort de gemeente Haarlemmermeer met 145.000 inwoners tot de grootste gemeenten van ons land. Lege akkers zijn opgevuld met woonwijken, bedrijventerreinen en infrastructuur. Boeren zijn er nog nauwelijks en de landarbeiders zijn al lang vertrokken. Het overgrote deel van de bevolking werkt nu in de dienstverlenende sector en in het transportwezen.

Als bomen konden praten

Dit alles heeft ook een keerzijde. Het groene en lege landschap uit  de begin tijd bestaat niet meer. Historische dorpskernen zijn op de schop gegaan en oude boerderijen zijn gesloopt. Het oude dorpje Rijk dat in de polder lag, is in de jaren vijftig geheel afgebroken om te plaats te maken voor Schiphol-Centrum en de Kaagbaan. De ruimtelijke dynamiek in dit gebied is zo hevig dat landschappelijke en cultuurhistorische waarden constant onder druk staan. Maar de ‘500 el boom’ staat er nog steeds en biedt nu een paartje valken een mooie uitvalbasis van waaruit zij hun fourageergebied kunnen bestrijken. Als bomen eens konden praten…

Kijk op de website van Staatsbosbeheer voor meer informatie over de 500 el boom.

Publicatiedatum: 16/03/2012

Aanvullingen

Vul deze informatie aan of geef een reactie.

Plaats een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Vereiste velden zijn gemarkeerd met *. Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd.