In het laatste weekend dat we nog mogen roeien voordat corona het verbiedt, zie ik het: er is langs de Amstel alweer een oude boerderij afgebroken. Schuin tegenover Willem III, naast Zorgvlied. Ik schrik altijd als er weer een oud huis tegen de vlakte gaat, alsof daarmee ook de geschiedenis van het huis teniet wordt gedaan. Ongerust ook, want wat komt ervoor in de plaats? Er staan her en der behoorlijk smakeloze nieuwe huizen op plekken waar eerder ‘erfgoed’ stond.

Bij dit huis is alleen het voorhuis afgebroken, maar dat was ook het enige nog oude deel. Het grote huis dat erachter staat lijkt op het eerste gezicht misschien op een enorme oude boerderij, maar is nieuw gebouwd door de huidige bewoners, wel met mooie ‘oude’ materialen. Er staat ook een geruststellend bord bij het hek met de tekst ‘Vernieuwend bouwen met oog voor historie’. We gaan het zien …

Nieuwsgierig

Behalve dat ik me ongerust maak over wat er gebouwd gaat worden, word ik ook acuut nieuwsgierig naar de geschiedenis van het afgebroken huis. Wanneer is het gebouwd en door wie? Wie hebben er gewoond? Wat is er gebeurd? Een soort wanhopige poging om met het verdwijnen van het fysieke gebouw zijn geschiedenis toch nog even bovengronds te houden.

Ik weet niet hoe dat bij anderen is, maar bij mij werkt het zo: als iemand opeens een ander kapsel heeft zie ik dat natuurlijk, maar tegelijk ben ik meteen vergeten hoe het oude kapsel was. Zo ook met dat afgebroken huis: hoe zag het er ook alweer uit? Gelukkig zijn er foto’s te vinden op internet.  Starrenburg (of Star en Burg of Star Burg) heet de boerderij, gebouwd in 1878. Op de foto lijkt het huis (of eigenlijk de huizen, het zijn twee adressen) in goede staat. Zo op het oog geen bouwval die nodig afgebroken moet worden, maar blijkbaar was die reden er wel, want er is een sloopvergunning afgegeven met als doel herbouw te laten plaatsvinden.

Glimpen geschiedenis

Over Starrenburg en haar huidige en voormalige bewoners laten de digitale archieven niet heel veel los. Geen beeld van de hofstede die er voor 1878 stond. Geen informatie over het boerenbedrijf dat er mogelijk geweest is. Maar een paar kleurrijke bewoners en gebeurtenissen heeft Starrenburg zeker gekend. En er zijn de laatste twintig jaar goeie roeiers ter wereld gekomen, namelijk Lex en Koen van den Heerik, maar dit terzijde.

Op www.buitenplaatseninnederland.nl is het volgende te vinden over Buitenplaats Starrenburg:

Ligging
Amsterdam – Amsteldijk (zuidkant van begraafplaats Zorgvlied)

Andere benaming
Hofstede van de schepen Van den Bempden

Geschiedenis
In 1638 kwam Claes Adriansz. van Naerden in bezit van een stuk land aan de Amstel, waaraan hij of zijn familie voor 1701 de naam Starrenburg gaf. In 1701 werd de schepen en bewindhebber van de WIC mr. Jan van den Bempden eigenaar van het terrein. Tot 1769 waren hij en later zijn weduwe Ester Elisabeth Tulp eigenaar van de buitenplaats. In 1850 bestond de buitenplaats nog.

Bewoners
1638 – 1701 Claes Adriansz. van Naerden
1701 – mr. Jan van der Bempden x Ester Elisabeth Tulp

Mensen van stand, behorende tot de bestuurlijke stadselite: deze schepen Jan van den Bempden en de adellijke Ester Elisabeth Tulp. Ester Tulp is de kleindochter van Nicolaas Tulp, de chirurgijn van de Anatomische les van Rembrandt en burgemeester van Amsterdam. Het was waarschijnlijk een gearrangeerd huwelijk, zoals in die tijd gebruikelijk in deze kringen, net zoals het huwelijk van hun dochter Anna met Jan Six de tweede.  Maar volgens een ‘huwelijkszang’ (een soort ABC avant la lettre zeg maar) dat ter ere van het huwelijk van Jan van den Bempden en Ester Tulp werd geschreven door Katharyne Lescailje, ging het hier om twee bijzondere mensen die elkaar intens beminden, getuige de zeer romantische en zinnelijke strofen uit het gedicht als:

Waar dat zy komt verschynen, Heer VAN DEN BEMPDEN voelt terstont zyn zorg verdwynen, De Zon schuw vrij de Bloem, door haaren naam bekend, Die op haar spoor treed van ’t begin tot ’s waerelds end; Hy volgt zyn schoone TULP steeds na, of ’t haar mogt lusten Dat zy hem eenmaal in haar schaduwe liet rusten. Waar hy zich wend of keert, zy speelt voor zyn gezicht,
…….
Hy ziet zyn trouwe min met wedermin onthaalen, En maar alleen voor hem haar leevens morgenstond Bekoorlyk blinken met den bloesem in den mond.
Zo moet de Schoonste TULP, terwyl hy haar ziet gloeijen
Van minnevreugden en verlangen, eind’loos bloeijen
In eed’le Afzetsels, die zo waard een Huw’lyksvlam Verstrekken tot sieraad, en heil van Amsteldam;

En dit soms bijna erotische gedicht gaat nog bladzijden lang verder…

Of deze tekst veel zegt over het beschreven huwelijk of meer over de fantasierijke gedachtewereld van de dichteres zullen we nooit weten, maar een brave echtgenoot is Jan van den Bempden wellicht niet geweest: volgens de huidige Jan Six was hij een womanizer, zo lezen we in Het Leven van Jan Six van Geert Mak.

Achter mij hangt een vroegtijdige Byron, met brandende ogen, een donkere pruik, een stoppelbaard en stevig borsthaar. “Dit is de womanizer van het huis, Jan van den Bempden, eind 17^e eeuw.”

Brand

Jan sterft in 1722. Ester Elisabeth woont als weduwe nog vele jaren op Starrenburg. En na haar overlijden in 1769 wordt de ‘boerenhofstede’ verkocht voor f 8.600 aan koopman en bankier Muilman.  Na diens dood komt Starrenburg in 1791 in het bezit van Pieter van der Sprang voor een koopsom van f 11.000 en in 1808 koopt Jan van der Beek het huis voor de som van f 13.950. Meer is er niet bekend over het huis en haar bewoners, tot 1875 als er in een ingezonden brief in het Handelsblad te lezen is dat de bliksem is ingeslagen in Starrenburg met brand als gevolg.

En dan volgt er een pleidooi voor verbetering van het functioneren van de brandweer.

Afgebrand dus in 1875. Het duurt tot 1878 voordat er een nieuwe hofstede wordt neergezet. In de tussentijd werd er nog wel even een paard verkocht, dus blijkbaar was er wel enig boerenleven in de brouwerij.

Over het nieuwe Starrenburg zijn twee bijzonderheden te vermelden.

In 1911 was de achtertuin van Starrenburg een plek waar de technische vooruitgang werd gedemonstreerd: Jan Olieslager die als ‘aviateur’ geschiedenis maakte, gaf er een vliegdemonstratie. Deze Antwerpsche duivel zoals zijn bijnaam luidde, was een bekend pionier in de aviatiek. Met experimentele vliegtuigjes – een samenraapsel van ijzerdraad, zeildoek en lattenwerk – probeerden de vliegeniers in die tijd met een enorme aanloop los te komen van de grond.  Als dat lukte snorde zo’n toestel enkele tientallen meters onder luide toejuichingen over de hoofden van het ietwat angstige publiek … En dat dus in het weiland achter Starrenburg.

De locatie had aanvankelijk verkeerd in de krant gestaan, maar een ingezonden brief in het Parool (1-10-1993) van Ir. C. Keesman naar aanleiding van een artikel over Uitspanningen 1850 – 1967, in de krant van 18 september 1993, maakt duidelijk dat dit echt achter Starrenburg plaatsvond.

‘Er waren vliegdemonstraties te zien van Jan Olieslagers en de Fransman Chanteloup, bijgenaamd Kantelom. De toegang voor het publiek was aan de Amsteldijk en wel op het weiland tussen de begraafplaats Zorgvlied en de boerderij Star en Burg. Het vliegveld liep door tot achter de kwekerij Rozenoord, waarnaar ook de nieuwe brug over de Amstel is genoemd. Star en Burg werd bewoond door mijn grootvader Rens Pool en mijn oom Maarten Haringhuizen. Ik was indertijd ruim zes jaar…’

En dan in de jaren 50, twee oorlogen verder, is een bijzondere bewoner te vermelden: ontwerper Friso Kramer woont op Starrenburg van 1953 tot 1964. Friso’s vader Piet Kramer was een architect van de Amsterdamse School, en bekend van de vele bruggen die hij in Amsterdam ontwierp waaronder de Zorgvliedbrug (1921), en de Utrechtsebrug (1954). Bij de naam Friso Kramer vraag je je misschien af waar je die van moet kennen, maar het is bijna onmogelijk dat je nooit ontwerpen van hem hebt gezien! Je hebt op school vast wel eens op een Revoltstoel gezeten. Kramer ontwierp die in de jaren dat hij op Starrenburg woonde. En misschien heb je wel een groene kunststof brievenbus bij het tuinhek staan en ook ben je vast eens bijgelicht door die kegelvormige lantaarnpaal, die Kramer ontwierp.

Oogst van deze speurtocht?

Een paar glimpen van de geschiedenis van Starrenburg door de tijd heen: een regent en een adellijke dame als twee van de eerste bewoners en de ontdekking van een beroemde dichteres uit die tijd Katharyne Lescailje, een demonstratie van de eerste onbeholpen pogingen om te vliegen in de achtertuin waar nu talloze vliegtuigen per dag overheen razen, en de woonplek van een beroemde Nederlandse ontwerper op wiens stoel wij allemaal hebben gezeten. Veel is het niet, leuk is het wel.

En wat betreft het bouwen ‘met oog voor de historie’ hebben ze woord gehouden!

Auteur: Florrie van der Kamp
Archief en beeld: Maarten Helle

Publicatiedatum: 07/10/2021