Oneindig Noord-HollandBeleef de geschiedenis van jouw provincie
NL | EN

Buitengewoon monument aan de Leidsevaart

Nee, dit gaat niet over de oude Sint Bavokerk aan de Grote Markt, maar over de Nieuwe Sint Bavo net buiten het centrum van Haarlem aan de Leidsevaart. Een indrukwekkend laat negentiende-eeuws bouwwerk dat, misschien wel onterecht, lang niet zoveel aandacht krijgt als haar naamgenoot in het centrum.

In 2005 werd begonnen aan de fasegewijze restauratie van de Kathedrale Basiliek Sint Bavo. Inmiddels is de een-na-laatste restauratiefase aangebroken en zijn er bij het grote herstel bonte kleuren onder lagen stof tevoorschijn gekomen. Een vergelijking met de Sagrada Familia in Barcelona is door sommigen al gemaakt.

Kathedrale Basiliek Sint Bavo

Nieuwe Sint Bavokerk aan de Leidsevaart. Beeld: Jim Forest, Flickr.com

Voorgeschiedenis: vóór en na de Tachtigjarige Oorlog

Het bisdom van Haarlem werd in 1559 opgericht. Twee jaar daarna werd de Sint Bavokerk op de Grote Markt aangewezen als bisschopskerk (kathedraal) waar de eerste bisschop van Haarlem, Nicolaas van Nieuwland, zijn intrede deed. In 1581, tijdens de Reformatie en Tachtigjarige Oorlog, verloor de Katholieke Kerk in Holland al haar rechten en werd de oude Sint Bavo aan de gereformeerde kerk toegewezen. Pas driehonderd jaar later kwam er weer een rooms-katholieke bisschop in de stad. Deze Franciscus Jacobus van Vree kreeg eerst de Sint-Josephkerk aan het Begijnhof als kathedraal aangewezen. Later verhuisde hij naar de nieuw gebouwde Sint Bavokerk aan de Leidsevaart.

Kathedrale Basiliek Sint Bavo in Haarlem

Kathedrale Basiliek Sint Bavo in Haarlem. De koepel binnen vanaf de balustrade. Beeld: Bernadette van Hellenberg Hubar (Wikimedia Commons)

Groots samenspel van bouwstijlen

In 1893 kreeg de architect Joseph Cuypers, zoon van de architect van het Rijksmuseum en het Centraal Station van Amsterdam, Pierre Cuypers, de opdracht een neogotische kerk te ontwerpen. Het moest een huldebetoon aan de katholieke emancipatie worden en roomse splendeur uitstralen. Maar de jonge architect liet het oorspronkelijke neogotische ontwerp vrij snel los en bediende zich van een grote diversiteit aan bouwstijlen van de negentiende en begin twintigste eeuw. Het uiteindelijke bouwwerk vertoond Byzantijnse en Moorse invloeden, heeft een gebogen koepeldak met elementen uit de jugendstil en twee torens in de stijl van de Amsterdamse School.

In de zomer van 1895 ging de eerste paal de grond in en op 4 oktober dat jaar werd de eerste steen van de kathedraal gelegd. Het eerst gebouwde deel, de hoogkoorpartij en transkapellen, hebben een late romaanse stijl. Het tussen 1902 en 1906 gebouwde schip, waardoor het gebouw een soort kruiskoepelkerk werd, heeft kenmerken vergelijkbaar met de Arabische architectuur in Spanje. Cuypers bezocht in zijn bouwontwerp meerdere landen op de wereld. Het noordelijke portaal en de vieringtoren met koepel is in Indiase stijl ontworpen, maar Cuypers zag zich later gedwongen verder te bouwen in een neogotische stijl.

Één van de torentjes

Ook de torentjes op het Hoogkoor is na kleurenonderzoek de kleur en daarmee het torentje weer in ere hersteld. Beeld: Restauratieblog Paul Vetter, rkbavo.nl

Waarom is de kathedraal niet bekender?

Pas in 1930 wordt de Kathedraal Sint Bavo opgeleverd. Jan Toorop, beroemd kunstenaar uit de negentiende eeuw, had nog enkele kaal gebleven muren beschilderd. Als de kathedraal in 1948 vijftig jaar bestaat, krijgt ze de titel ‘Basiliek’ van Paus Pius XII en in 1998 viert ze haar honderdjarig bestaan. Het indrukwekkende bouwwerk is echter betrekkelijk onbekend gebleven, vergeleken met de oude Sint Bavo, die wel het Haarlemse centrum siert. Mogelijk heeft de tweederangs locatie buiten het centrum de kathedraal gedoemd tot onbekendheid.
Bovendien werd Cuypers’ mengelmoes van neostijlen in het verleden niet bijzonder gewaardeerd. Het katholieke monument sloot niet meer aan bij de tijdgeest van de twintigste eeuw en werd, misschien wel door het lange bouwproces, gezien als een miserabel overblijfsel uit de negentiende eeuw; een verlopen schoonheid.

Muurversiering Kathedrale basiliek Sint Bavo

Muurversiering Kathedrale basiliek Sint Bavo. Beeld: Jim Forest, Flickr.com

Houtrot en lekkages

Met de restauratie van het toch behoorlijk imposante gebouw – het is immers de op één na grootste kerk van Nederland en de grootste van Noord-Holland – wordt gehoopt de oude glorie te herstellen. De Sint Bavo moet minstens net zo zichtbaar worden als haar oudere naamgenoot aan de Grote Markt. De belangrijkste reden waarom rond 2005 werd gestart met de renovatie, was de grote behoefte aan onderhoud. Het onstuimige Hollandse weer heeft in meerdere opzichten zijn sporen achtergelaten: voegen waren uitgesleten, slechte waterafvoer zorgde voor houtrot en lekkages, een blikseminslag heeft voor ernstige scheuren in de torens gezorgd en op sommige plekken kwam het plafond zelfs naar beneden! Faciliteiten zoals de verwarming waren verouderd en enkele glas-in-loodramen kwamen bijna uit de sponning.

Decoratie in de Nieuwe Sint Bavo

In de Kathedrale Basiliek Sint Bavo Haarlem. Beeld: Jim Forest, Flickr.com

Onder lagen stof

Zowel binnen als buiten valt er van alles te ontdekken door de vele bouwstijlen van Cuypers. Het is dan ook geen wonder dat het restauratie project regelmatig de media haalt.

Zo bleek tijdens de restauratie ineens heel veel kleur schuil te gaan achter lagen stof en viezigheid. Onverwacht kwam bij het reinigen van ornamenten en muren een vergeten kleurenpracht tevoorschijn. Wie had gedacht dat Cuypers gele bakstenen en blauwe voegen in zijn kunstige ontwerp gecoöpereerd had. “De bontheid kent geen grenzen”, zegt Wim Eggekamp, voorzitter van de stichting Kathedrale Basiliek Sint Bavo, in een artikel van de Volkskrant van 2 november 2015, waarbij hij zelfs een vergelijking maakt met Gaudi’s Sagrada Familia in Barcelona, “Wat de symbolenrijkdom betreft, staat de Sagrada zelfs in de schaduw van de Bavo”. Beide gebouwen kennen een lange bouwgeschiedenis en hebben een bepaalde ongrijpbaarheid, schrijft de Volkskrant.

De omvangrijke restauratie van de Sint Bavo verloopt in verschillende fasen. In 2005 werd onder andere begonnen met de straatkapellen en toen er in 2010 weer genoeg middelen beschikbaar waren, werd de restauratie vervolgd met de koepel. In 2012 en 2014 zijn er al delen opgeleverd en naar verwachting is de gehele restauratie in 2016 of 2017 afgerond. Ondertussen wordt er gewerkt aan een boek waar alle ontdekkingen, zoals het opvallende kleurgebruik, in worden vast gelegd voor de toekomst.

Wandschildering in de Nieuwe Sint Bavo

Kleurrijke decoratie in de Kathedrale Basiliek Sint Bavo.Beeld: Jim Forest, Flickr.com

Auteur: Liza Koppenrade

Bronnen

Sander van Walsum, ‘Nederland blijkt in bezit van eigen Sagrada Familia’, Volkskrant, 2 november 2015: http://www.volkskrant.nl/beeldende-kunst/nederland-blijkt-in-bezit-van-eigen-sagrada-familia~a4176666/

Restauratie en bouwhistorie: http://www.rkbavo.nl/

Publicatiedatum: 11/11/2015

Aanvullingen

Vul deze informatie aan of geef een reactie.

Plaats een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Vereiste velden zijn gemarkeerd met *. Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd.