Oneindig Noord-HollandBeleef de geschiedenis van jouw provincie
NL | EN

Brakestein

Onderaan de Hoge Berg tussen Den Burg en Oudeschild ligt Brakestein: de ‘enige buitenplaats van Texel’. Het is ook een markante blikvanger waarvan de geschiedenis teruggaat tot de zeventiende eeuw. Het huidige laat negentiende-eeuwse huis bevat een wandbetimmering uit 1787. Naast het huis ligt een bosrijke maar vervallen tuin, waarin de sporen van de zeventiende- en achttiende-eeuwse aanleg nog aanwezig zijn.

Het huis aan de put

Als Adriaan Jansz. Smit in 1661 een ‘huis en huiskoog aan de put’ koopt, weet iedereen om welk huis het gaat. Tegenover het huis liggen namelijk de bekende wezenputten, waaruit vanaf ongeveer 1637 goed drinkwater met een lange houdbaarheid (door het ijzergehalte) in vaten over de Skilsloot naar de rede van Texel wordt vervoerd.

Brakestein rond 1814 door J.A. Cresent. Bron: Landschap Noord-Holland.

Familie Braak

In 1668 neemt schoonzoon Jan Pietersz. Braak (of Braeck), het bezit van Smit over. Hij laat bij het huis een boomgaard, tuin en vijver aanleggen en voorziet het interieur mogelijk ook van twee rijk gesneden kamerscheidingswanden. Na 1683 is het even in bezit van twee andere eigenaren, maar nog voor 1700 komt het door huwelijk en vererving terug in handen van de familie Braak, een aanzienlijke familie van zeeofficieren. Het huis krijgt dan ook de naam Brakestein.

Waterput op Texel, op de achtergrond skil (= Oudeschild). Op de voorgrond de Skilsloot, nabij Brakestein, 1789. Collectie Noord-Hollands Archief.

Den Bergers buitenplaats

De laatste nazaat van de familie Braak verkoopt Brakestein in 1775 aan Leendert den Berger, opzichter van ’s Lands Werken op Texel. Den Berger laat het bestaande pand verbouwen en verfraaien. Op kaartmateriaal en een pentekening staat de aanleg uit die tijd verbeeld. Het huis is een laag bakstenen huis met een schilddak en aan de achterzijde een dwarsvleugel. Tegen de noordzijde staan stallen en/of wagenschuur en een dienstwoning.

Ten zuiden van het huis ligt, gescheiden door een muur met poort, de omgrachte formele tuin met boomgaard en moestuin. Achter het huis ligt een siertuin met een centrale zichtas naar het westen. In de tuin staan beelden van onder meer Neptunes (zee) en Ceres (land) en andere decoraties.

Het huis wordt verrijkt met een neoclassicistische wandbetimmering met een grijsmarmeren schouw, en in de bovendeurstukken profielen van Griekse goden (vermoedelijk Zeus en Hermes). De twee zeventiende-eeuwse kamerscheidingswanden laat hij door Andries Warmoes van schilderingen voorzien.

Boerderij op Brakestein in 2012. Bron: Landschap Noord-Holland.

Het aangename Braakenstein

Dat Den Berger er een aanzienlijk geheel van maakt blijkt uit de beschrijving van schilder Pieter van Cuyk in het boek Brieven van Texel uit 1789. Hij noemt het een buitenplaats met een fraai gezicht met‘in de schoonen tuin wassen vrugten van allerley soort; ik heb er nergens in grooter overvloed gezien, en in geur en smaak geene betere gegeeten’.

Vergane glorie

Brakestein houdt na het overlijden van Leendert den Berger in 1802 nog ruim vijftig jaar een voorname uitstraling en bewoning. In de tweede helft van de negentiende eeuw komt het echter leeg te staan en treedt het verval in. In 1898 is het zo verwaarloosd dat men besluit tot (gedeeltelijke) sloop en een vergaande verbouwing. De beschilderde kamersscheidingswanden worden er uit gehaald en een ervan is nu te bewonderen in Hotel De Lindeboom in Den Burg.

In het sterk vernieuwde huis blijf de achttiende-eeuwse kamerbetimmering met schouw wel behouden. De gevels krijgen van een pleisterlaag met natuursteenmotief. In 1926 volgt een tweede verbouwing en uitbreiding van het huis, waarbij onder meer de topgevel boven de voordeur en de dakkapellen worden toegevoegd.

Na de Tweede Wereldoorlog raken het huis en de tuin in verval. Tuinonderdelen verdwijnen en de sporen van de oude glorie zijn alleen nog voor de kenner en de liefhebber herkenbaar. Het is wachten op een nieuwe levensfase waarin Brakestein zijn rijke en voorname geschiedenis weer zal uitdragen.Brakestein is een gemeentelijk monument, de verplaatste wandbetimmeringen en tuinbeelden zijn rijksmonument.

Het wordt particulier bewoond en is niet publiek toegankelijk.

Deel van Brakestein. Bron: Landschap Noord-Holland.

Leuke verhalen

Het verhaal gaat dat de admiralen Maarten Harpertz. Tromp en Michiel de Ruyter het huis ‘aan de put’ ofwel Brakenstein, regelmatig bezochten. Dat verhaal is waarschijnlijk meer gestoeld op de herinnering aan de betekenis en welvaart van Texel in de Gouden Eeuw, dan op waarheid. Tromp stierf al in 1653 en De Ruyter vermeldt nergens in zijn nauwgezette journaals een bezoek aan het huis of de eigenaren. De mythe bevestigd wel het belang van Brakestein in de zeventiende en achttiende eeuw op Texel en de nauwe relatie met de zeevaart en de marine.

Landschap Noord-Holland / Cultuur Compagnie.

Literatuur:

  • Berg, H. van den, De monumenten van Geschiedenis en Kunst van Westfriesland, Tessel enWieringen. ’s-Gravenhage, 1955, 258 en afb. 236 en 237.
  • Reij, C.J., C. Hoogerheide, C.G.J. van Empel, Boerderijenboek. Geschiedenis en naamgeving van alleboerderijen op Texel, hun eigenaren en bewoners. Schoorl: Pirola, 1998, 482-485.
  • Vlis, J.A. van der, ’t Land van Texsel. Een geschiedschrijving door J.A. van der Vlis. Den Burg – Texel, 1975, 168-172.

Publicatiedatum: 30/04/2012

Aanvullingen

Vul deze informatie aan of geef een reactie.

Plaats een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Vereiste velden zijn gemarkeerd met *. Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd.