Oneindig Noord-HollandBeleef de geschiedenis van jouw provincie
NL | EN

IJmondse bijnamen: aardbeien, ezels en vingerbijters

'Aardbeien' in Beverwijk, 'ezels' in Heemskerker en 'vingerbijters' in Wijk aan Zee. Allemaal bijnamen, oude scheldwoorden of met trots gedragen geuzennamen. Maar waar komen ze eigenlijk vandaan?

De stad waar aardbeien vandaan kwamen

In de luwte van de duinen benoorden het drukbevaren Noordzeekanaal wonen de Beverwijkse aardbeien. Hoe komen de Beverwijkers aan deze bijnaam? De drooglegging van de nabijgelegen Wijkermeerpolder leverde een enorme hoeveelheid vruchtbare grond op, waar veelal aardappelen, bieten, graan en koren op werden verbouwd. Het is dan ook geen wonder dat de haven De Pijp vooral betreffende de import en export van aardappelen, tot de grootste havens van Nederland behoort. Het was echter een ander smakelijk product dat de ‘Wijker boertjes’ hun bijnaam heeft gegeven. De vruchtbare geestgronden van Beverwijk waren uitermate geschikt voor de teelt van aardbeien. Steeds meer boeren gingen zich in de zeventiende eeuw dan ook toeleggen op het verbouwen ervan. En met succes, want deze smakelijke aardbeien werden beroemd.

Keuring Beverwijkse aardbeien

Keuring Beverwijkse aardbeien De eerste partij aangevoerde aardbeien worden op de veiling door de Rijkskeurdienst en kenners gekeurd (19 juni). Beeld: Cees de Boer, Noord-Hollands Archief, Collectie Fotoburo de Boer

Beverwijk werd al gauw dé stad van de aardbeien. Amsterdammers smulden van het zoete fruit en het duurde niet lang of de aardbeien werden in groten getale naar de hoofdstad vervoerd. Bijna dagelijks zag je Beverwijkers met een juk over de schouder en twee manden gevuld met aardbeien, hun vruchten met alle liefde verkopen. Begin twintigste eeuw kwam de beroemde Beverwijkse aardbei zelfs tot over de grens. Ook in Duitsland en Engeland vielen de sappige aardbeien bijzonder goed in de smaak. Ondanks dat een groot deel van de werkende Beverwijkers in de latere geschiedenis in de rook van Tata Steel gingen werken, bleef de beroemde aardbei hun achtervolgen en dragen ze tot op de dag van vandaag hun fruitige bijnaam.

Vingerbijters aan zee

Woon je weliswaar in de gemeente Beverwijk, maar ingeklemd tussen de Noordzee en het Noord-Hollandse Duinreservaat in Wijk aan Zee, dan heb je te maken met de minder flatteuze bijnaam ‘Vingerbijter’.

Strandjutters met een zeef

Strandjutters met een zeef Op het strand bij Bloemendaal na een zware storm. Beeld: Nationaal Archief, Fotocollectie Anefo

Na een storm en woeste zee, spoelt er vanalles aan op het strand. Als strandjutter trof je er vroeger zowel ‘schatten’ als gruwelijkheden aan. Vroeger hoefde je er namelijk niet van op te kijken als er verdronken zeelui door de golven in het zand werden geworpen. Lijdend onder honger en armoede, deinsden tot wanhoop gedreven Wijk aan Zeeërs er niet altijd voor terug om een vinger van het aangespoelde lijk af te bijten als er een waardevolle ring omheen zat. Een sterk verhaal, klopt het wel? Een ervaren jutter uit een vissersdorp zorgde immers voor een mes of handbijltje. Hoe vaak zat er wel niet eens iets in een net of met touwen vast? Gelukkig staan de Wijk aan Zeeërs net als de bewoners van vele andere kustplaatsen, vooral bekend als strandjutters; een alternatieve, vleiender bijnaam.

Halsstarrige Heemskerker Ezels

De gemeente Heemskerk droeg bij aan het succes van de Beverwijkse aardbeienhandel, want ook hier werden op grote schaal de kwaliteitsaardbeien geteeld. De Heemskerkers moesten echter een langere weg afleggen naar de markt, kwamen later aan en verdienden hierdoor minder dan hun zuiderburen in Beverwijk. Het verhaal gaat dat de Heemskerkers vervolgens te arm waren om paarden te kunnen kopen en altijd met ezel en wagen hun aardbeien naar de markt brachten. Hierop werden ze door hun concurrenten al snel zelf voor ezels uitgemaakt. Flauwekul, vindt de Archeologische Werkgroep Beverwijk-Heemskerk. Voor dit verhaal is geen enkel bewijs te vinden. Maar waar komt de bijnaam ‘ezels’ dan vandaan?

Ezel tijdens Ezeltjesdag

Ezel tijdens Ezeltjesdag Ezeltjes-dag in Hoorn; openlucht-ezel-lunch. Beeld: Rob Bogaerts, Nationaal Archief, Fotocollectie Anefo

Het antwoord op deze vraag ligt iets recenter in de geschiedenis. Tijdens een raadsvergadering in 1873 vergeleek de toenmalige burgemeester, Hermanus Zaalberg, de Heemskerkers met ezels. Geheel onverwacht begon Zaalberg een vurig relaas aan het slot van de vergadering. Hij haakte in op een rapport over de verbetering van veehoudersbedrijven en zette de aanval in. Hij irriteerde zich mateloos aan de halsstarrigheid van de dorpelingen en maakte al snel de vergelijking met ‘ezels’. De burgemeester meende dat er geen twee, maar eerder een stuk of 1500 ezels rondliepen in de gemeente:

“Op dit ogenblik is er slechts één verharde straat in de gehele gemeente en met halsstarrigheid wordt iedere verdere aanleg of verharding bewust tegengehouden. Jarenlang vecht ik nu al voor het plaatsen van zes straatlantaarns, maar zelfs dat is nog te veel gevraagd! Eigenlijk is er maar één behoorlijke verbinding via de thans reeds ruim dertig jaar oude Zaanlandse Communicatieweg, maar ook die biedt weinig soelaas. (…) Indien de raad in de komende maanden niet bereid blijkt haar kortzinnige zuinigheid te vergeten en met mij samen wil gaan werken aan een snelle uitbraak uit het huidige fatale isolement, dan zal ik mij ernstig beraden of ik nog langer als burgemeester dit dorp verder kan leiden”, raasde Zaalberg.

In een krantenbericht over de raadsvergadering wordt zijn tirade herhaald. ‘Burgemeester noemt burgers ‘EZELS’. Heemskerkers: gierig en bekrompen’, is de titel van het artikel.

Auteur: Liza Koppenrade

Bronnen

  • Geschiedenis Beverwijk, http://noord-hollandsarchief.nl/partners/beverwijk/geschiedenis-beverwijk
  • Bijnamen, http://www.awn-beverwijk-heemskerk.nl/pdf/bijnamen.pdf
  • Ezel, http://awn-beverwijk-heemskerk.nl/pdf/ezel.pdf
  • Heemskerker ezels, http://www.historischekringheemskerk.nl/publicaties/diversen/heemskerker-ezels/

Publicatiedatum: 06/04/2016

Aanvullingen

Vul deze informatie aan of geef een reactie.

1 reactie

Plaats een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Vereiste velden zijn gemarkeerd met *. Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd.