Zo werkt het Stadsarchief Amsterdam samen met andere erfgoedinstellingen aan een digitaal archief over het coronavirus en de gevolgen daarvan voor Nederland. Want het is een uitzonderlijke periode, waarbij veel via Facebook, Twitter, YouTube, Instagram en andere digitale kanalen wordt gecommuniceerd.

Die bronnen lijken het eeuwige leven te hebben, maar ze zijn heel kwetsbaar. “Als je daar niets van vastlegt, zijn berichten en beelden als eerste weer verdwenen als de crisis voorbij is,” zo legt Stadsarchiefvoorlichter Frank Driessen uit.

“Sociale media worden steeds belangrijker,” vertelt hij over de telefoon. “Tijdens deze coronacrisis zien we heel veel nieuwe initiatieven ontstaan. Omdat die nieuwe websites  specifiek voor de corona-crisis in het leven zijn geroepen, kunnen we er niet vanuit gaan dat ze na afloop nog onderhouden zullen worden, en toegankelijk blijven.”

Vandaar dat twee medewerkers van de afdeling Archief en Collectiebeheer van het Stadsarchief daar nu mee bezig zijn. “Willen we er zeker van zijn dat een representatief beeld van wat er op het web gebeurt bewaard blijft, dan moet dat dus proactief gearchiveerd worden. En ja, daarvoor hoeven ze het gebouw niet in, dat kan ook van huis uit.”

Noord-Holland

Ook het Noord-Hollands Archief (NHA) in Haarlem adviseert de bij haar aangesloten archieven corona-nieuws bij te houden, meldt medewerker Annabelle Arntz. “We hebben bij voorbeeld Veiligheidsregio Kennemerland gevraagd om alles rondom corona te archiveren.” Hetzelfde is aan de medewerkers van de provincie Noord-Holland gevraagd. Arntz: “Sinds kort hebben we bij het NHA een stadsfotografe, Vanessa Timmermans. Zij legt het veranderende stadsbeeld van Haarlem vast. In deze bijzondere periode doet zij regelmatig een rondje Haarlem.” Maar in eerste instantie is ‘corona’ een landelijke aangelegenheid, voegt ze er aan toe. “Ook het Nationaal Archief is dus aan zet; wat wij doen is een aanvulling daarop.”

Alkmaar

Het Regionaal Archief Alkmaar (RAA) gaat gemeenten, ondernemers, bedrijven en particulieren vragen informatie met betrekking tot de coronacrisis veilig te stellen. Ook onderzoekt men hoe het nieuws over de coronacrisis op social media en websites opgenomen kan worden in de digitale collectie van het RAA. Een voorbeeld daarvan is de Facebookgroep ‘Je bent Alkmaarder als’. “In deze groep gebeurt op dit moment veel omtrent het virus en de impact op de maatschappij,” meldt een medewerker van het archief.

Zo postte een jonge vrouw een foto van een uitgestorven Alkmaarse winkelstraat in genoemde Facebookgroep, die inmiddels 32.713 leden telt. Ze maakte er meteen een gedicht bij over duiven die het ook niet makkelijk hebben omdat er geen patatzakjes meer door de straat dwarrelen. “De straten in de stad zijn stil; het toont armoedig en kil.” Al hoopt ze wel dat er een dag komt “dat wij elkaar weer hier of daar” zien. In Alkmaar. “Where else”, zou George Clooney zeggen. Hartverwarmende acties zijn er ook. Zo verzamelde Marili en haar familie honderd knuffels in, die ze naar zorgcentrum Rekerheem bracht. “Ze zijn er enorm blij mee.”

Hartverwarmende berichten treffen we ook aan op de website van de Texelse Courant, die bericht over een actie van de familie Drijver, die op een zondag met een wagen vol tulpen op pad ging om hun buurtbewoners in Den Burg met een bloemetje een riem onder het hart te steken.

De kracht van Drechterland

Bij het Westfries Archief houden ze ook diverse regionale websites en sociale media in de regio Westfriesland in de gaten, zo meldt archiefmedewerker Jan de Bruin. Hij kan nog geen voorbeelden geven en daarom gaan we zelf maar even op zoek. Al snel stuiten we op een videoboodschap van burgemeester Pijl van Drechterland, die op de website OnsWestfriesland is te vinden.

De burgemeester leeft mee met mensen die ziek zijn, maar ook met agrariërs die hun tulpen nog nauwelijks kunnen verkopen. En wat te denken van al die activiteiten die geschrapt moeten worden: de dorpsveilingen in Wijdenes en Venhuizen, de sportwedstrijden, de buurtbus en de seniorenmiddagen. De burgemeester ziet graag dat we een beetje op elkaar letten, en dat we vooral letten op mensen die eenzaam zijn, omdat er geen bezoek meer komt, of omdat ze moeite hebben naar de winkel te gaan. “Help elkaar en zie naar elkaar om. Dat is altijd al een grote kracht geweest in Drechterland.”

Filmmacht Blokker steekt ons ook een hart onder de riem, met een video waarin Nederland vanuit de lucht wordt getoond. Het slotwoord is bemoedigend. “We komen er weer bovenop .. en weer anderhalve meter dichterbij.”

Een experiment

Frans Hoving van Gemeentearchief Zaanstad meldt dat de archiefmedewerkers nog nadenken over een goede aanpak om interessante lokale berichtgeving op social media te archiveren. “We gaan bij wijze van experiment mensen die interessante filmpjes uploaden vragen om een kopie. Maar er zijn bijvoorbeeld ook allerlei lokale hulpgroepen op Facebook.”

Zelf deed de archivaris via het plaatselijke medium De Orkaan een oproep om je boekenplank met Zaanse boeken te fotograferen, waar enthousiast op is gereageerd. Harry Balglaas blijkt de trotse bezitter van het boek Passie voor een weergaloze streek, De Zaan, dat hij prominent op de kiek zette.

Intussen post het Zaanse archief zelf ook berichten over de coronacrisis, zoals een foto van gele markeringsstrepen die de gemeente Zaanstad bij de oprit van bruggen en ponten aanbrengt, zodat wachtenden afstand van elkaar kunnen houden.

En onder het motto ‘als je niet naar het museum kunt komen, dan komen wij graag naar jou toe’ vlogt directeur Jan Hovers vanuit een leeg Zaans Museum over een schilderij dat “de strijd van de bootwerkers tegen de vuist het grootkapitaal” verbeeldt. Hij hoopt ons overigens gauw weer in zijn museum te zien, en dat is natuurlijk wederzijds.

Het Zaanse archief plaatst ook nog een tweet van Erik Schaap over “die andere oorlog.” Op verzoek van het 4 en 5 mei comité Zaanstad had hij in het kader van 75 jaar bevrijding een wandeling uitgestippeld langs Zaanse plekken die in de Tweede Wereldoorlog een belangrijke rol hebben gespeeld. Maar dat bevrijdingsfestival gaat dus niet door. Bij wijze van schrale troost heeft hij zijn wandeling maar op internet gezet, waarbij hij veiligheidshalve nog even vraagt of we die wandeling niet met meer dan twee tegelijk willen lopen.

Gooi en Vecht

We gaan verder met onze rondgang langs de archieven. Streekarchief Gooi- en Vechtstreek, dat de archieven beheert van de gemeenten Blaricum, Laren, Hilversum en Wijdemeren, laat weten dat ze dit moment niet aan een corona-archief werken.

En daarom nemen we maar een kijkje op website De Gooische Tam Tam, waarop Marije Mansfeld van GGD Gooi- en Vechtstreek ondernemers en particulieren oproept om in hun voorraad te duiken om te kijken of ze latex handschoenen, mondkapjes of een vuurwerkbril over hebben. “We zijn met alles blij.”

Er is ook vrolijk stemmend nieuws. Toen twee weken geleden het leven in de horeca zo goed als stil kwam te liggen, kwam cateraar Antoine (Huize Hermans) en tv-kok (Tijd voor Max) op het idee om lekkere soep te gaan maken voor “mensen die het goed kunnen gebruiken.” Hij kon meteen aan de bak, want het eerste weekend kon hij al meteen driehonderd bekers paddenstoelensoep bezorgen bij mensen in Bussum, Naarden en Hilversum. De meeste mensen zetten een krukje buiten, waar Antoine – mét handschoenen aan – de beker op kon neerzetten. En het ging niet alleen om zijn lekkere soep, zo vertelt hij aan De Gooische Tam Tam. “Mensen zijn heel gelukkig dat er iemand aan de deur komt en vinden het fijn om even een praatje te maken.” Wie zijn soepactie wil sponsoren kan via 06 – 52006070 contact met hem opnemen.

Daklozen in hotel

De website van De Gooi- en Eemlander bericht bovendien dat zes daklozen van de Hilversumse opvang De Cocon een plekje hebben gekregen in het Amrâth Media Park Hotel. Ze gedragen zich netjes en ze maken geen rommel, lezen we. Maar misschien komt dat ook wel omdat de cliënten “zorgvuldig” zijn geselecteerd.

Het Regionaal Historisch Centrum Vecht en Venen heeft de bewoners van bij haar aangesloten gemeenten (De Bilt, Stichtse Vecht, De Ronde Venen en Weesp) gevraagd mee te helpen met het bouwen van een coronacollectie. “Wij hopen met dit initiatief een hoop regionaal materiaal vast te kunnen leggen, want geschiedenis maak je nu,” laat studiezaal medewerkster Marloes Koelewijn ons weten.

Pervers

Net als het Streekarchief Gooi- en Vechtstreek bouwt ook het Waterlands Archief niet aan een corona-archief, maar directeur Roland Bisscherou heeft daar een verrassende reden voor. “Ik vind het pervers dat in een landelijke crisis als deze de archiefsector alleen bezig is met de documentatie daarvan. Dus nee, niet actief.”

Voorwaar een originele mening, maar als we hem voorhouden dat het ons nou juist de taak van een archief lijkt om materiaal te verzamelen dat een beeld geeft van vroeger tijden, of dat nu de pest is of de Tweede Wereldoorlog, wil hij zijn standpunt graag toelichten. “Natuurlijk is het documenteren van de samenleving een van onze taken. Gaan we ook doen. Archiefdiensten hebben nu vooral de taak om ervoor te zorgen dat ‘noodzakelijke overheidsprocessen’ doorlopen. Daar is onze inzet primair op gericht. Archiefdiensten sloten onmiddellijk de deur, het Nationaal Archief voorop. Maar archiefdiensten hebben ook een maatschappelijke taak: ondersteunen van de samenleving waar mogelijk. Wij hebben bijvoorbeeld deze pagina aangemaakt.”

Meer weten? Lees ook Archieven houden dienstverlening op peil.

Tekst: Arnoud van Soest

Publicatiedatum: 01/04/2020