3 min

Op het eerste gezicht lijkt het misschien niet meer dan een broodje aap of een sprookje. Als je door de stad loopt, hoef je immers niet langs houten palen omhoog te klimmen om een drankje te halen in je favoriete café. Het is echter geen fictie. Amsterdam is daadwerkelijk op palen gebouwd om te voorkomen dat de monumentale binnenstad niet wegzakt in de zachte grond. Maar of de hoofdstad ook zou kunnen omvallen?

De Dam met het Koninklijk Paleis, omstreeks 1850. Litho uit het Album voor de Aardrijkskunde. Collectie Atlas Dreesmann, Stadsarchief Amsterdam.

Rien, tien, twintig

Liedjesverzamelaar en wetenschapper Johannes van Vloten heeft zowel de korte versie die we tegenwoordig zingen als een oudere versie van ‘Amsterdam die grote stad, die is gebouw op palen’ in zijn ‘Baker- en kinderrijmen’ (vierde druk, 1894) op papier gezet. In de, twee regels langere, oudere versie staat ‘die grote stad’ op honderd palen:

“Amsterdam, die groote stad,
Die staat op honderd palen,
En als die stad eens ommevalt,

Wie zal dat betalen?
Ik niet, jij niet en een ander ook niet.
Rien, tien, twintig, dertig, veertig, vijftig, zestig, zeventig, tachtig, negentig, honderd.”

Het tellen in de onderste regel komt van het klassieke kinderspel ‘rientienen’, waarbij in tientallen wordt geteld, beginnend met ‘rien, tien, twintig’ en eindigend in honderd. Amsterdam staat, anders dan in het versje van Van Vloten, niet op honderd palen. Onder de hoofdstad bevindt zich een oerwoud van vele duizenden houten en betonnen palen van maar liefst twintig meter hoog. Het Paleis op de Dam alleen al, schijnt door 13569 houten heipalen stevig op zijn plek te worden gehouden.

Wegzakken in een veenmoeras

Maar waarom is Amsterdam nou eigenlijk op palen gebouwd? De stad kent een opvallend slappe ondergrond en dat is niet zomaar zo. Achthonderd jaar geleden lag hier niets anders dan een uitgestrekt drassig veenmoeras. Dat moeras heeft inmiddels plaatsgemaakt voor het Amsterdam van nu, maar de grond alleen zal de historische stad nooit overeind kunnen houden. Je hoeft je uiteraard geen zorgen te maken over omvallen. De stad zal niet zomaar op haar kant liggen. Verzakkingen, die kent Amsterdam wel. De organische modderbrij met plantenwortels en andere resten, die het voormalige veenmoeras heeft achtergelaten zorgt er voor dat de bodem makkelijk inklinkt en gebouwen verzakken. Onder het dikke pakket veen liggen echter stevige zand- en kleilagen. Door hier palen in te zetten en daarop te bouwen, blijven de grachtenpanden overeind staan.

Aanleg van een wandelpad in het Vondelpark. Archief van de Dienst Ruimtelijke Ordening, Stadsarchief Amsterdam. Datum onbekend.

Bomen op houten palen

Niet alleen het paleis, het station en vele andere gebouwen staan op palen. Ook in het Amsterdamse Vondelpark is de opmerkelijke paalfundering gebruikt. Hier worden niet de huizen, maar de paardenkastanjes, zomereiken en platanen op houten palen gezet. Normaal kunnen deze bomen een paar eeuwen oud worden, maar in het Vondelpark zakten ze weg onder hun eigen gewicht en werden ze nooit zo oud. Om te voorkomen dat de wortels van de bomen door verzakkingen onder het grondwaterpeil komen, worden nieuw aangeplante bomen op een vlonder op palen gezet. Zo kunnen ze, net als de stad, nog vele jaren mee.

Auteur: Liza Koppenrade

Bronnen

• Drilpudding Amsterdam
• J. van Vloten, Amsterdam die grote stad

Publicatiedatum: 13/04/2016